Ambtsberichten: een kwestie van leven of dood John Postma "De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) herkent zich niet in de kwalificatie door de Nationale Ombudsman dat de asielprocedure niet altijd eerlijk is en de IND vooringenomen partijdig zou zijn." De IND reageert hier op een onderzoek van de Nationale Ombudsman dat de kwaliteit, eerlijkheid en betrouwbaarheid van ambtsberichten heeft onderzocht. Te vaak schermt de IND met ambtsberichten, waardoor vluchtelingen voor voldongen feiten komen te staan met alle gevolgen van dien. Neem het voorbeeld over Afghanistan. In 2000 verschijnt er een algemeen ambtsbericht van het ministerie van Buitenlandse Zaken over de 'Veiligheidsdiensten in Afghanistan'. Deze diensten voerden een waar schrikbewind. Tegenstanders werden gearresteerd, gemarteld of doodgeschoten. Na de machtswisseling zijn tienduizenden Afghanen op de vlucht geslagen naar het Westen, onder wie ook voormalige medewerkers van de veiligheidsdienst. De kans is klein dat deze vluchtelingen daadwerkelijk asiel krijgen, want elke keer lopen de rechtszaken stuk op het ambtsbericht dat in 2000 is uitgegeven. In het bericht staat namelijk dat 'alle onderofficieren en officieren van de veiligheidsdienst zich schuldig hebben gemaakt aan schendingen van mensenrechten'. Wie misdaden tegen de menselijkheid heeft gepleegd valt buiten het recht op asiel, maar natuurlijk niet alle medewerkers van de dienst waren betrokken bij martelingen. Een algemeen ambtsbericht, zoals dat door Buitenlandse Zaken is opgesteld, geldt in deze gevallen voor allemaal. Individueel onderzoek is uitgesloten. Onderzoek De Nationale Ombudsman deed in 2007 onderzoek naar de kwaliteit en totstandkoming van individuele ambtsberichten en concludeert in zijn rapport dat er niet altijd zorgvuldig wordt omgesprongen met informatie. Op verzoek van bijvoorbeeld de IND verstrekt het ministerie van Buitenlandse Zaken zijn ambtsberichten. Men beweert van 'meerdere en vertrouwelijke bronnen' gebruik te maken. Ook de Raad van State oordeelde dat ambtsberichten zogenaamde 'deskundigheidsberichten' zijn die als basis kunnen dienen voor besluitvorming. Maar wie de bronnen in de berichten zijn en hoe deze tot stand zijn gekomen, daar krijgen asieladvocaten geen grip op. Dat blijft geheim! Het gevolg is dat ruim 80 procent van de asielverzoeken die op basis van ambtsberichten nader onderzocht zijn wordt afgewezen. De IND ziet de 80 procent afgewezen asielverzoeken als positief. "Dat een groot deel van de zaken waarin een ambtsbericht wordt aangevraagd een afwijzing volgt kan ook uitgelegd worden dat de IND terecht heeft getwijfeld aan het relaas van de vreemdeling en terecht het onderzoek heeft laten instellen." Zorgvuldig? In het rapport van de Nationale Ombudsman valt verder te lezen dat 'vaak grote delen van de tekst onleesbaar zijn gemaakt' omdat Buitenlandse Zaken deze heeft weggelakt. Ook staan er volgens de Ombudsman fouten en vage beschrijvingen in de ambtsberichten, waardoor de tekst op meerdere manieren kan worden gelezen. Het ministerie herkent zich, evenals de IND, niet in de kritiek van de Ombudsman. "Het ministerie streeft juist naar volledigheid en zorgvuldigheid en bij die zorgvuldigheid hoort bescherming van vertrouwelijke bronnen. Voor een professionele asielprocedure moeten bovendien gebruikte methoden en technieken worden beschermd. De vreemdelingenrechter ziet erop toe dat het ministerie deze bescherming correct toepast." Maar zoals al eerder is geschreven gaat de rechter uit van 'deskundige ambtsberichten' en acht men een controle van de ambtsberichten niet noodzakelijk. Individueel Naast de algemene ambtsberichten bestaan er ook de individuele ambtsberichten. Deze worden opgemaakt als de IND merkt dat er onvolkomenheden zijn in de verklaringen van de vluchteling. Een individueel ambtsbericht wordt volgens de IND pas aangevraagd als zonder onderzoek geen zorgvuldig besluit op de asielaanvraag genomen kan worden. Het gaat om een individuele asielaanvraag. In het land van herkomst wordt nagegaan of de omschreven omstandigheden van de vluchteling kloppen. Deze bevindingen worden weergegeven in een individueel ambtsbericht. Individuele ambtsberichten zijn niet altijd betrouwbaar, doordat de bronnen waarop de informatie gebaseerd is zelden worden vrijgegeven. Dit leidde bijvoorbeeld tot het onderstaande voorbeeld. Tekort Een vluchteling uit DR Congo werd op basis van een individueel ambtsbericht in eerste instantie de toegang tot Nederland geweigerd. De vluchteling zou gelogen hebben, of kon niets aannemelijk maken, over zijn politieke werkzaamheden bij de organisatie Comite pour la Democratie et les droits de l'Homme (CCDH). Uit het individuele ambtsbericht blijkt onder andere dat de co-voorzitter van de CCDH de vluchteling uit DR Congo niet herkend zou hebben. Zo blijken schriftelijke verklaringen van eventuele geraadpleegde personen te ontbreken en de meest eenvoudige recherchevragen zoals wie, wat, waar, wanneer, waarom en waartoe worden niet beantwoord. De advocaat van de vluchteling tekende bezwaar aan, maar dat werd korte tijd later door de staatssecretaris van Justitie ongegrond verklaard. Informatie uit het ambtsbericht blijkt de basis te zijn voor de beschikking van de staatssecretaris. Klacht Verbetering Zowel de werkwijze van de IND als Buitenlandse Zaken wordt door het onderzoek van de Nationale Ombudsman hard aangepakt. De Ombudsman concludeert dat Buitenlandse Zaken niet zorgvuldig handelt bij de totstandkoming van individuele ambtsberichten. Hierdoor ontstaan fouten die voor de vluchteling fataal kunnen zijn. Ook de wijze waarop de IND gebruik maakt van ambtsberichten wijst op een vooringenomenheid en partijdigheid, aldus de Ombudsman. Het gevolg is dat de asielprocedures niet altijd eerlijk verlopen. Om beter zicht te krijgen op deze ambtsberichten stelde de Nationale Ombudsman een aantal aanbevelingen voor. Beslisambtenaren van de IND moeten inzage krijgen in alle achterliggende stukken die tot het ambtsbericht hebben geleid, zodat zij een meer afgewogen beslissing kunnen nemen. Niet alleen de ambtenaren moeten meer inzage krijgen, maar ook de vluchtelingen en daarbij dienen de ambtsberichten sneller overhandigd te worden. Buitenlandse Zaken moet meer openheid geven in het uitgevoerde onderzoek. Zelfde lied De IND doet de hele afhandeling inzake de Congolese vluchteling af als een individuele zaak. "Wij herkennen ons niet in het geschetste probleem", aldus een persverklaring van de IND. Het probleem reduceren tot een enkel geval hebben we al vaker gezien. Een aantal jaren geleden lag de IND ook onder vuur in verband met de taalanalyse (zie Alert! 2006). Ook hier bleek het volgens de IND om een individuele zaak te gaan. Mensenrechtenorganisaties en asieladvocaten weten wel beter. De resultaten die de IND moet halen, de zogenoemde 80-20 regeling, waarbij tachtig procent moet worden afgewezen, bleek bij de individuele ambtsberichten ook van toepassing te zijn. Of er daadwerkelijk verandering gaat komen door dit onderzoek van de Nationale Ombudsman moet worden afgewacht. Voor het rapport van de Nationale Ombudsman, zie www.naionaleombudsman.nl/rapporten/grote_onderzoeken/2007ambtsberichten/index.asp (uit: Alert!, nummer 1, april 2008. Alert! is een uitgave van de Anti-Fascistische Actie Nederland - AFA)