Extreemrechts in beweging Strategische concepten in Duitsland en Nederland Wouter Hiemstra Samenwerkingsverbanden en persoonlijke contacten tussen Nederlandse en Duitse neonazi's bestaan al vele jaren. Het lijkt er echter op dat Nederlandse neonazi's zich in toenemende mate laten inspireren door hun Duitse collega's door tactieken en verschijningsvormen over te nemen. In voorgaande afleveringen van Alert! is er aandacht besteed aan de geschiedenis van extreemrechts in Duitsland en de ideologische ontwikkeling in beide landen. In dit nummer wordt de gekozen strategie in zowel Duitsland als Nederland belicht en zal er stil worden gestaan bij overeenkomsten en verschillen. 'Nationaler Sozialist' op demonstratie in Duitsland, september 2006. Foto: Marek Peters     De Freie Kameradschaften proberen waar mogelijk hun protest te verbreden en andere, meer gematigde, groepen erbij te betrekken. Er wordt actief samenwerking opgezocht; niet de verschillen, maar de overeenkomsten worden benadrukt. Dit is voor de Freie Kameradschaften van groot belang; zij weten daardoor aan legitimiteit te winnen en hun heterogene karakter te bewaren. Deze samenwerking is in toenemende mate gevonden met de NPD. Vaak zorgt de NPD voor de randvoorwaarden en de neonazi-activisten voor de invulling. Dit alles is voor de NPD niet zonder risico; zij profileert zich immers bewust als alternatief voor de gevestigde politiek en niet als nationaal-socialistisch. Samenwerking met neonazi's kan haar naam al te zeer besmetten. Zij kan echter niet zonder de geboden hand- en spandiensten. Er is in de praktijk dan ook sprake van een stilzwijgend verbond, waar beide partijen van profiteren. Zuilenconcept In 2004 volgt de expliciete bevestiging van de samenwerking met de Freie Kameradschaften als de NPD een vierde zuil aan haar strategie toevoegt; Kampf um den organisierten Willen. Hiermee wordt gedoeld op georganiseerde, niet partijgebonden, neonazi-activisten. Van belang is hierbij de in 2003 gestaakte verbodsprocedure tegen de NPD; tijdens deze procedure namen de Freie Kameradschaften duidelijk afstand en had de NPD moeite om haar activiteiten door te voeren. Nu er weer toenadering wordt gezocht, wordt de samenwerking vastgelegd en versterkt. Vooraanstaande neonazi-activisten gaan functies in de NPD vervullen en de banden worden steeds inniger. Nationaal bevrijde zones Met name in het oosten van Duitsland ontstaan steeds meer van dit soort zones en is er sprake van no-go gebieden voor buitenlanders en iedereen die 'afwijkt'. Dit proces kan niet los gezien worden van de ontwikkelingen die extreemrechts de afgelopen vijftien jaar heeft doorgemaakt. Om aansluiting te vinden bij verschillende delen van de bevolking, jeugdculturen en protestbewegingen, wordt gekozen voor een aanpak die het vooral bij de economisch gedesillusioneerde bevolking in het oosten goed doet. Sociale onderwerpen worden aangegrepen om te demonstreren en men probeert traditionele 'linkse' thema's over te nemen en van een extreemrechtse invulling te voorzien. Daarnaast wordt het eigen oorlogsverleden gereconstrueerd en positief ingevuld. Nederlandse strategie In 2001 volgt een duidelijke wijziging in de strategie wanneer de NVU via de bestuursrechter toestemming weet af te dwingen voor een demonstratie in het kader van lokale verkiezingen. Daarnaast wordt er gekozen voor andere thema's; geen Rudolf Hess herdenkingen meer. Er volgen demonstraties tegen de afbraak van sociale zekerheid, tegen neoliberalisme, tegen globalisering. Naast deze sociale thema's wordt er getracht om in te spelen op heersend sentiment; men demonstreert tegen pedofilie en tegen het naderend EU-lidmaatschap van Turkije. Spandoek van de afdeling Wernigerode van de Nationale Beobachter op demonstratie in Duitsland, april 2006. Foto: Marek Peters     De veranderde strategie, de thematiek en het verleggen van de accenten lijken zeer duidelijk overgenomen te zijn uit Duitsland. De demonstraties waren aanvankelijk ook een sterk Duitse aangelegenheid; de NVU kon amper eigen aanhang op de been brengen. Door het karakter van de demonstraties en de neo-nazistische uitstraling van de deelnemers roept de NVU echter sterke weerstand op bij omstanders en de plaatselijke bevolking. Hoewel de NVU deelneemt aan lokale verkiezingen is het dan ook maar zeer de vraag of zij daadwerkelijk probeert om met haar demonstraties maatschappelijke acceptatie te verkrijgen, aansluiting te vinden of aanhang te werven. Als dit al het doel is, dan faalt zij daar jammerlijk in. De veranderde strategie lijkt zich tegen de NVU te keren nu haar demonstraties vooral een podium zijn geworden voor radicale neonazi's. Onkunde In het kielzog van de NVU hebben ook andere extreemrechtse groepen gebruik gemaakt van de toegenomen bewegingsvrijheid. Zo is er veel gedemonstreerd de afgelopen jaren. Met name de Nationale Alliantie en Nieuw Rechts hebben populistische thema's aangeboord in de hoop daarvan te kunnen profiteren. Dat beide partijen niet meer bestaan is tekenend voor de eigen incompetentie die de ondergang heeft bespoedigd. Bovendien weten extreemrechtse groepen en partijen zich niet als gematigd te profileren naar de buitenwereld; de achterban is zich niet bewust van de negatieve werking van haar uitstraling. Daarnaast staat samenwerking met andere groepen niet centraal. Extreemrechts kent een geschiedenis van onenigheid, interne ruzies, afsplitsingen en allerhande conflicten. Zelfs het organiseren van een gezamenlijke demonstratie, zoals onlangs door de NVU aan de NVB werd voorgesteld, behoort niet tot de mogelijkheden. Dit is op zich allemaal ook niet zo verwonderlijk; de verschillende partijen en groepjes zien elkaar als concurrenten die in dezelfde kleine vijver vissen op zoek naar nieuwe leden. Men stookt dan ook graag in elkaars gelederen in de hoop dat er wat mensen overlopen. Hoewel Nederland een uitgesproken rechtse jeugdcultuur kent (die van de zogenaamde 'Lonsdale-jongeren') is er slechts in beperkte mate sprake van kruisbestuiving tussen politiek en cultuur. Er is veelvuldig geprobeerd om jongeren uit deze subcultuur te ronselen, maar veelal zonder resultaat. Onder de jongeren die zich aansluiten bij extreemrechts is het verloop bovendien groot en dit draagt niet bij aan de stabiliteit van de diverse partijen en groeperingen. Jeugd Storm lijkt een verzamelbekken te zijn geworden van dergelijke jongeren, maar holt daar tegelijkertijd de NVU mee uit. Verder lezen? Boeken Tijdschriften Lotta - antifaschistische Zeitung aus NRW projekte.free.de/lotta AIB - Antifaschistisches Infoblatt www.nadir.org/nadir/periodika/aib www.der-rechte-rand.de Zie ook de rubriek Omgevallen boekenkast elders in deze Alert! (uit: Alert!, nummer 1, april 2008. Alert! is een uitgave van de Anti-Fascistische Actie Nederland - AFA)