'Eens illegaal, altijd illegaal'

Margreet Jenezon

Plannen immigratiebeperking uit regeerakkoord contraproduktief of niet haalbaar

Weg afsluiten naar legalisering geeft enkel meer problemen

Solidariteitsorganisatie STIL in Utrecht geeft uitgeprocedeerde vluchtelingen en andere migranten humanitaire noodhulp en begeleiding bij het verkrijgen van rechten. Een ochtend op kantoor, eind februari, geeft een beeld van de huidige praktijk: Voor een vrouw met een kind van vijf jaar die binnenkort op straat staat belandt, zocht STIL een oplossing. Zij is uitgeprocedeerd vluchteling, kan niet uitgezet worden of zelf terugkeren naar haar land omdat ze de benodigde documenten niet krijgt van haar ambassade. Hoewel vrouwen en kinderen niet meer vanuit opvangcentra voor asielzoekers op straat gezet mogen worden, hebben zij die al op straat stonden, voordat dit beleid van kracht werd, pech. Diezelfde ochtend kwam een Afrikaanse vrouw langs die in een bushokje de nacht had doorgebracht. Weer een jonge vrouw op straat zonder mogelijkheden, zonder recht op werk, bijstand, zorgverzekering of opvang. Twee dagen eerder kwam een minderjarig meisje aanlopen. Slachtoffer van mensenhandel. Kwetsbaar. Ze kon geen kant op.
Veel afgewezen vluchtelingen kunnen niet uitgezet worden en worden vaak vanuit aanmeldcentra (waar ze asiel vroegen), asielzoekerscentra (AZC's), de VBL (vrijheidsbeperkende locatie, vertrekcentrum) en detentiecentra voor vreemdelingen op straat gezet.

Erger dan dit?
Ik maak me grote zorgen over de plannen van de huidige regering om het leven voor migranten en vluchtelingen nog ellendiger te maken. Op dit moment hebben ze nog wel de mogelijkheid in ernstige medische of humanitaire nood een aanvraag te doen voor een verblijfsvergunning. In veel gevallen leidt dit uiteindelijk tot legalisering. Daarbij gaat het bijvoorbeeld ook over recht op 'family-life', gezinsleven met kinderen of partner of om vrouwen die met geweld of mensenhandel te maken kregen. Voor de meeste andere procedures moeten mensen eerst terugkeren naar het land van herkomst om daar vandaan eventuele toelating te regelen.
Voor veel mensen is de weg naar legalisering al afgesloten doordat ze 'ongewenst' verklaard kunnen worden, ook als ze niet schuldig zijn aan een strafbaar feit. Daardoor kunnen ze (keer op keer) opgesloten worden in een strafgevangenis. En, omdat ze een strafblad krijgen, krijgen ze nooit meer een verblijfsvergunning.
Daarnaast kunnen mensen zonder verblijfsvergunning, ook zij die niet ongewenst verklaard zijn, in vreemdelingenbewaring gesteld worden, voor onbepaalde tijd, zogenaamd gericht op uitzetting. Dat laatste lukt echter meestal niet.

'Eens illegaal...'
In de nabije toekomst gaat de Tweede Kamer een voorstel om mensen die ooit in de illegaliteit verbleven, de mogelijkheid te ontnemen ooit nog legaal te worden, behandelen. Oftewel: Eens illegaal, altijd illegaal. Voor de val van het kabinet zorgde een grote lobby en een erg breed ondertekende petitie ervoor dat een meerderheid van de toenmalige Tweede Kamer overtuigd was dat dit voorstel meer nadelen dan voordelen zou hebben. Maar het kwam toen (begin 2010) niet tot stemming omdat het kabinet viel. De lobby heeft tot gevolg gehad dat het wetsvoorstel is aangepast en niet meer automatisch voor iedereen zal gelden. Waarschijnlijk wet de mogelijkheid vastgelegd dat uitzonderingen mogelijk zijn. Het voorstel wordt waarschijnlijk aangenomen door een meerderheid van de Kamer. Toch blijft het plan in onze ogen buitenproportioneel, onmenselijk en, gezien de bovenbeschreven praktijk, ook overbodig. Het toelatingsbeleid is al erg beperkt en legalisering is op dit moment slechts mogelijk in uitzonderlijke, zeer schrijnende situaties.

Strafbaarstelling
Vrijwel dezelfde kritiekpunten gelden voor de wens van de regering illegaliteit strafbaar te stellen. Plan is om dit voor de zomer te regelen. Hierdoor kan iemand bestraft worden om wie hij is: zonder verblijfsvergunning, en daardoor (herhaaldelijk) opgesloten worden in een strafgevangenis. Zo iemand krijgt dan een strafblad en dat houdt in: nooit meer legalisering.
Tegen dit wetsvoorstel is opnieuw een enorme en brede protestbeweging op gang gekomen, met organisaties en personen uit allerlei beroepsgroepen, die het nut niet, en het gevaar wel, inzien van deze plannen. Zij presenteerden hun gezamenlijke bezwaren tijdens de productie van dit blad in maart. Ze vrezen dat door de strafbaarstelling eerder bevochten beleid voor kwetsbare groepen teniet gedaan wordt, dat mensen meer kwetsbaar worden doordat ze meer ondergronds zullen gaan leven. Ook is hulpverlening en het bieden van onderdak onzeker omdat door deze criminalisering mogelijk ook hulpverleners strafbaar worden en het bieden van onderdak en humanitaire steun moeilijker of onmogelijk gemaakt wordt. Terwijl de hulpverlening nu al erg moeizaam is omdat deze mensen vrijwel geen mogelijkheden hebben.

Dit alles leidt niet tot meer uitzettingen want er is nu al vreemdelingendetentie voor onbepaalde tijd. Het veroorzaakt wel een grote toename van de problemen die er nu al zijn: mensen in de illegaliteit, op straat, die geen kant op kunnen. De netwerken van landgenoten en hulpverleners raken uitgeput. Vaak kunnen mensen voor eten alleen terecht bij daklozeninstellingen en kerken. De daklozenopvang heeft nu al onvoldoende slaapplekken. In veel steden is die opvang niet toegankelijk voor deze doelgroep. Velen gaan psychisch bergafwaarts, in een leven van totale perspectiefloosheid en armoede.

Lichtpuntjes?
Enige twee lichtpuntjes die ik zie, zijn gezien de prioriteit die de regering wil stellen aan immigratiebeperking, haast grappig te noemen. Sinds kort mag Nederland geen kinderen meer (met hun ouders) op straat zetten vanuit de AZC's. De minister voor Immigratie en Asiel is wel in cassatie gegaan tegen dit besluit van rechtbanken gebaseerd op een Europese bindende uitspraak. Dit zal vast straks een toename van asielverzoeken geven en zeker een grote en groeiende groep mensen die met hun kinderen opgevangen moeten blijven worden en niet meer 'geklinkerd' (op straat gezet) mogen worden. Behalve als de kinderen straks volwassen zijn...
Ander lichtpuntje is dat een Europese richtlijn die nog door het nationale parlement moet, maar wel al sinds december 2010 geldig is, zegt dat Nederland zorg moet dragen voor mensen die niet uitgezet (kunnen) worden! Dit is tot nu toe nog niet door de regering geaccepteerd en er moet nog over worden geprocedeerd. Maar dit heeft in een enkel geval al positief resultaat gehad. Zo kreeg een Utrechtse Palestijn kort geleden te horen dat hij recht op een bijstandsuitkering heeft, in ieder geval in afwachting van de procedure waarin hij een beroep doet op deze Europese richtlijn. Hij is al jarenlang niet uitzetbaar.
Enerzijds krijgen we dus een grote en groeiende groep 'criminelen' op straat of in eeuwige detentie. Anderzijds een grote en groeiende groep uitgeprocedeerde vluchtelingen in de opvang. Ook voor eeuwig? Nee, tot de kinderen volwassen zijn. Maar ze kunnen best een tijd doorgaan met het op de wereld zetten van nieuwe kinderen.
Dus we hoeven niet lang te wachten voor de regering of haar gedoogpartner met het voorstel komt vluchtelingen bij binnenkomst we uit de EU?

Margreet Jenezon is medewerker van Solidariteitsorganisatie STIL voor vluchtelingen en migranten zonder verblijfsvergunning, Utrecht.

Zie voor de afloop van de acties en het tijdstip van de behandeling in de Tweede Kamer; www.stil-utrecht.nl, www.inlia.nl en stichtinglos.nl