 | Uitbreiding Europa: Polen |
Liefke Dolmans
In deze nieuwe rubriek worden de 10 landen die binnenkort tot de Europese Unie zullen toetreden onder de loep genomen. Onder andere het minderhedenbeleid, het institutionele racisme, rechts-populistische partijen, extreemrechts en de organisatiegraad van neonazi's en de 'white power' muziekbeweging worden belicht. Zo verschaffen we hopelijk wat inzicht in de problematiek rond racisme en discriminatie in deze 'nieuwe Europese landen'. In deze eerste aflevering meteen het grootste land; Polen.
Van alle Oost-Europese landen leeft in Polen de kleinste groep Roma. In Polen woonde volgens de officiële cijfers van de Poolse overheid in 2001 tussen de 30.000 en de 35.000 zigeuners. In Roemenië wonen, ter vergelijking, ongeveer anderhalf miljoen Roma en Sinti.
Structurele discriminatie
Over de situatie van deze groep mensen in Polen zijn de
meningen sterk verdeeld. Zo vindt de Europese Unie de situatie
van de Poolse Roma relatief goed in vergelijking met de situatie
van Roma in andere Oost-Europese landen. Polen is dan ook
het enige land van de binnenkort toetredende landen dat van de
EU geen aandacht hoeft te geven aan het verbeteren van de
situatie van de Roma die binnen haar grenzen wonen. Alle
andere landen worden hier wel op gewezen. In het boek 'The
East European Gypsies' is Z. Barany positief over de Poolse
overheid. Hij vindt dat deze veel doet om de situatie van de
Roma te verbeteren. Lijnrecht tegenover de meningen van de
EU en Barany staat het CESCR (het comité van economische,
sociale en culturele rechten van de Verenigde Naties). Volgens
een rapport van de CESCR uit 2002 (1) maakt zij zich ernstig
zorgen over het recente oplaaien van xenofobie, expliciet gericht
tegen Roma en joden. Ook het comité voor de rechten van het
kind van de VN maakt zich grote zorgen over de
omstandigheden waarin het merendeel van de Roma-kinderen in
Polen opgroeit. De commissie wijst op de slechte toestand van
de gezondheidszorg, de benarde situatie in het onderwijs en
daarnaast op de opkomst van racistisch geweld tegen Roma.
Ook volgens het European Roma Rights Centre (ERRC) is de
situatie van de Poolse Roma zorgelijk en zijn er grote
problemen. Zij stelt dat na 1989 de discriminatie van Roma is
toegenomen en verhevigd. In hetzelfde rapportkomt naar voren
dat de Poolse overheid op papier initiatief toont voor gelijke
rechten voor de Poolse Roma-bevolking. Maar in de praktijk
faalt zij, aldus het ERRC, in het realiseren van deze gelijkheid.
Zo kan (of wil) de overheid geen garanties geven voor de
gelijkheid van de Poolse Roma, en neemt zij geen maatregelen
tegen de overduidelijke discriminatie van Roma. In ieder geval
neemt de Poolse overheid geen initiatieven om ook maar iets te
doen aan discriminatie in het algemeen. Zo bestaat er geen
antidiscriminatie wet, en is zij ook niet van plan deze te
ontwerpen. Ook weigerde Polen het twaalfde protocol (voor het
op internationale schaal aanvechten van discriminatie) van de
Europese Conventie van Mensenrechten te tekenen. De ERRC
maakt een duidelijk verschil tussen het overheidsbeleid en de
dagelijkse praktijk. Zo worden in een recent rapport (2001) van
de Poolse overheid maatregelen omschreven die het racistische
geweld zouden moeten aanpakken, in de praktijk komt hier
weinig tot niets van terecht.
Scholing
De Poolse overheid doet geen enkele poging de situatie te
veranderen wat betreft de concentratie van Roma-kinderen in
het laagste onderwijs, die is ontstaan doordat het merendeel van
deze kinderen 'Romani' spreekt en geen Pools. Om deze reden
worden de kinderen op scholen voor verstandelijk
gehandicapten geplaatst. Het merendeel van de Roma-kinderen
zit sinds 1990 op een zogenaamde Roma-school. Daar zijn de
leraren laaggeschoolden in de klassen zijn verhoudingsgewijs
groot. Dit komt weer door het lage aantal leraren per Roma-
school. Het standaard onderwijsprogramma dat gebruikt wordt
in de meeste scholen van Polen is doorspekt met racistische
stereotypen en vooroordelen. Dit lesmateriaal bevordert de
verdere marginalisatie van de Roma (kinderen). Gemiddeld
stoppen de Roma-kinderen na de vierde of vijfde klas met
school. Op scholen waar Roma-kinderen in gemengde klassen
zitten met niet-Roma kinderen worden volgens rapporten van
het ERRC Roma-kinderen regelmatig het slachtoffer van
mishandeling en treiterijen door de niet-Roma leerlingen en
leraren.
Huisvestiging
Het merendeel van de Poolse Roma leeft afgezonderd van de
andere Polen. Vaak wonen zij net buiten de dorpen, of in Roma-
getto's in de (grotere)steden. Door druk van niet-Romaop de
lokale autoriteiten wordt er voor gezorgd dat het niet mogelijk is
voor Poolse Roma om te verhuizen naar delen van steden waar
de meeste mensen geen Roma zijn. Een ander probleem rond
huisvestiging voor de Roma is het stelselmatig weigeren van het
inschrijven bij gemeentes door de lokale autoriteiten. Dit zorgt
ervoor dat zij uitgesloten worden van economische, sociale en
culturele rechten die samen hangen met het wonenin een
gemeente. De Roma vormen de enige groep in Polen die dit
recht stelselmatig wordt geweigerd. Het is ook verboden voor
Poolse Roma om eigen grond te bezitten. Ze worden hierdoor
gedwongen om huizen te huren. Het zal niet verbazen dat ook bij
het verdelen van huurwoningen discriminatie plaats vindt. Mede
hierdoor leven veel Roma in kale flats zonder elektriciteit, gas en
water, en dat terwijl de wintersin Polen vreselijk koud kunnen
zijn. In het Roma-getto van Krakow zijn officiële flats waar geen
huur betaald hoeft te worden, Roma moeten dit in veel gevallen
echter wel. Hen wordt ook de toegang geweigerd in bars,
restaurants, nachtclubs, luchthavens en in ziekenhuizen. De
weigering van Roma in ziekenhuizen heeft grote gevolgen voor
de medische conditie van de zigeuners. De vele gevallen van
Tuberculose onder hen is een direct gevolg van de slechte
(medische) condities waarin de Roma leven.
Politie-discriminatie
De Poolse politie mishandelt met grote regelmaatRoma, aldus
Amnesty International en het ERRC. Vooral de Roemeense
Roma (niet officieel in Polen wonende Roma uit Roemenië)
worden regelmatig het slachtoffer van geweld, mishandelingen,
onwettige arrestaties, huiszoekingen en het in beslag nemen van
eigendommen door de politie zonder duidelijke reden. De
omgang van de politie met de Roma lijkt hoofdzakelijk gericht
op wegtreiteren. Constant probeert de politie hen lastig te vallen
om hen op deze manier het leven zuur te maken, zodat zij
uiteindelijk hun spullen bij elkaar pakken en zich ergens anders
proberen te vestigen. Uit meerdere bronnen, en ook uit het
rapportvan de ERRC, blijkt dat Roma-kinderen met regelmaat
gescheiden worden van hun ouders en door de politie in
weeshuizen geplaatst worden. Deze behandeling van de politie
heeft er mede toegedragen dat groepen Roma uit Polen
wegvluchtten en naar andere landen trokken. Dit zou een
mogelijke verklaring kunnen zijn waarom er zo weinig Roma in
Polen wonen. Maar het lijkt niet de enige reden te zijn.
Justitie
Een cruciaal punt lijkt de nalatigheid van de Poolse justitie en de
Poolse politie omactie te ondernemen na aangifte van geweld of
een andere vorm van discriminatie. Hierdoor blijven de
slachtoffers onbeschermd voor een volgende geweldpleging van
bijvoorbeeld neonazi's. Omdat het geweld deels door de politie
zelf gecreëerd wordt, is het lastig aangifte te doen. Als er
vervolgens weinig tot niets gebeurt, zal de eventuele volgende
aangifte achterwege blijven. Alleen al hierdoor krijgt de politie
voor de Roma een uitsluitend bedreigende functie, in plaats van
een autoritaire, een ondersteunende of dienstverlenende functie.
Volgens het ERRC heeft nog nooit een Poolse Roma een
schadevergoeding gekregen voor valse beschuldigingen of
mishandelingen door politieagenten. Justitie ziet zelden noodzaak
tot het arresteren of berechten van geweldplegers op Roma, zelf
niet als er (niet-Roma)getuigen van de mishandelingen zijn
geweest.
Neonazi's
Geweldpleging door neonazi's op Roma komt bijna dagelijks
voor. Deze vorm van geweld is enorm gestegen sinds de val van
het communisme in de jaren negentig. De skinhead beweging is
dan ook actief en richt zich sterk op zigeuners en joden, of
mensen die er volgens hen zo uitzien. Acties van skinheads in de
afgelopen jaren hadden vaak hetzelfde patroon. Volgens dit
patroon verzamelt een groep van ongeveer vijftig skinheads zich
rond een aantal Roma-huizen, vervolgens werd er gescholden en
werden er molotovcocktails door de ramen van de huizen
gegooid. Op deze manier zijn vele huizen en hutjes verbrand. In
een aantal gevallen werden auto's waar Roma inzaten flink
beschadigd en werden de inzittenden vervolgens in elkaar
geslagen. De Roma in Polen zijn slecht georganiseerd, er zijn
mede hierdoor weinig rapporten te vinden waarin het geweld
tegenover Roma beschreven wordt. Eén van de meer recente
rapporten uit 2000 laat de volgende voorbeelden van geweld
tegenover Roma zien in de periode 1997-1999 (zie kader).
Toekomst
Er is een duidelijk verschil in de situatie van de Roma in Polen,
die hen onderscheidt van de Roma in de andere Oost-Europese
landen. Namelijk de grootte van de groep. De groep zigeuners
in Macedonië en Roemenië is groot en heeft zich mede hierdoor
weten te organiseren. De Poolse Roma-organisaties zijn te klein
om enige vuist te maken richting de Poolse overheid. De
overheid speelt hier op in, zo wordt in de officiële
beleidsstukken de groep Roma de ene keer geschat op 10.000,
de andere keer op 30.000. Op deze manier suggereert de
Poolse overheid dat het Poolse Roma-probleem te
verwaarlozen is. De Europese Unie speelt hier vervolgens op in.
Zij gelooft dat het aantal Roma klopt en automatisch dat hiermee
de problemen niet zo groot zullen zijn dat Polen hieraan zou
moeten werken. Opvallend is het dat de EU zich hierdoor laat
leiden en haar standpunt onderbouwt door de rapportage van de
Roma-situatie van de Poolse overheid over te nemen. Die in
verband met de toetreding tot de Europese Unie duidelijk belang
heeft bij een positief beeld over de situatie van de zigeuners in
haar land. In plaats dat zij het Poolse Roma-standpunt van de
VN over Roma in Polen overneemt. Voor de Poolse Roma is
het noodzakelijk dat de EU inziet dat de Poolse regering een
gekleurd beeld laat zien van de Roma situatie in Polen. Als de
EU werkelijk wat wil doen voor de Roma in Polen zal zij haar
standpunt moeten veranderen, alleen zij kan echte druk
uitoefenen op Polen om te werken aan een beter klimaat dat
discriminatie voorkomt en het geweld terugdringt.
Liefke Dolmans is student algemene sociale wetenschappen
Noot:
Literatuurlijst
Sixteenth Periodic reports od States Parties Due (2001)
(Poolse overheid)
Concluding Observations on Poland, released on December 19,
2002, the United Nations Committee on Economic, Social and
Cultural Rights (CESCR)
Midden Europa Civil society-ontwikkeling en de kwestie van etnische identiteit, 1999 te vinden op
users.skynet.be/streven/artikels/roma-zig.htm.
Pilot Government Programme for the Roma Community in the
Maopolska Province for the Years 2000-2003. De Poolse
NGO (Niet Govermentele Organisatie) 'Never Again'
publiceerde in 2000 een rapport over de Poolse
gewelddadigheden tegenover Roma in de periode 1997-1999.
www.errc.org/publications/legal/CERD-Poland_Feb_2003.doc
September 11, 2002, OSCE Meeting Statement on Roma in Poland, www.errc.org/publications/letters/2002/osce_sept_11_200 2.shtml
www.errc.org/rr_nr4_2001/field2.shtml
Zoltan Barany, The East European Gypsies. Regime Change, Marginality, and Ethnopolitics, Cambridge, 200,
Cambridge University Press.
(1) Concluding Observations on Poland, released on December
19, 2002, the United Nations Committee on Economic, Social
and Cultural Rights (CESCR) E/C.12/1/Add.82
Er was een hoop ophef de laatste tijd over neonazi's in Polen, zelfs de nationale televisie besteedde er ruimschoots aandacht aan, wat uniek genoemd mag worden. Aanleiding waren invallen in van de Poolse geheime dienst ABW in 4 steden bij mensen die lid zouden zijn van de Poolse chapter van Combat 18.
Een journalist van het dagblad Gazeta Wyborcza had plots het bestaan van deze afdeling ontdekt, terwijl antifascisten in Polen al 2 jaar op de hoogte waren van hun bestaan en daarvoor uitgebreid hadden gewaarschuwd. En dan nog kwam de Poolse politie enkel in actie na een verzoek van hun Duitse collega's. De eerste ontdekking was niet echt verrassend; De Poolse neonazi's zouden in contact staan met de Britten van C18. Maar ook werd onthuld dat het blad van C18 werd gedrukt in Polen. Na verhoor werden alle neonazi's vrijgelaten en werden verder niet aangeklaagd. De agenten zeiden dat ze moesten controleren of het in beslaggenomen materiaal inderdaad 'fascisme zou promoten', en hoe precies te formuleren dat nationaal- socialisme werd verheerlijkt. Dit laat duidelijk zien hoe onervaren de Poolse autoriteiten zijn met de bestrijding van neonaziterreurgroepen. Eerder kwam C18 in het nieuws toen één van hen zichzelf opblies, toen een bom te vroeg ontplofte. C18 in Polen bestaat vooral uit jonge neonazi's.
Vogelvlucht
Laten we in vogelvlucht even het hele spectrum van
katholiekrechts, populistisch rechts tot aan de fascistische
groepen doorlopen. Polen is een land waar het katholicisme
sterk aanwezig is onder de bevolking. Niet alleen onder de
burgerbevolking maar ook onder extreemrechtse organisaties.
Eén van die organisaties is de Narodowe Odrodzenie Polski
(NOP), de Nationale Herrijzenis van Polen, vroeger een van
de meest invloedrijke organisaties, maar hun invloed is heden ten
dage beperkt tot enkele steden in het zuiden van Polen. De
NOP is nauw gelieerd aan de Engelse International Third
Positionists (ITP), die een fascistisch autoritair katholicisme
aanhangen. Final Conflict, het blad van de ITP, wordt onder
andere door hen in Polen verspreid. De NOP wil een fatsoenlijk
fascisme aan de man brengen en zij ontmoedigt nazi-skins het
gebruik van symbolen uit de Tweede Wereldoorlog. In augustus
1999 organiseert de NOP een 'Europees Nationaal
Revolutionaire bijeenkomst' in Polen, waar circa 120 mensen op
af komen. Onder de aanwezigen zijn Nederlanders, Duitsers van
de Nationale Partei Deutschland (NPD), Ieren en Italianen.
Net zoals haar zusterorganisatie in Engeland, staat de NOP ook
in verbinding met de muziekscène. De uitgevers van het
nazistische muziekblad Narodowa Scena Rockowa (Nationale
Rock Scène) hangen ook een ultraconservatief fascistisch
katholicisme aan. Het blad probeert een brug te slaan tussen de
nationalistische en de nationaal-socialistische skinheads. Dat het
slaan van een dergelijk brug makkelijk is laat de uitgifte van een
verzamel-cd zien. Hierop staan 'nationaal-revolutionaire' bands
zoals Batalion maar ook de zwaardere fascistische bands zoals
Konkwista 88.
De Liga Polskich Rodzin (de Liga van Poolse Gezinnen) LPR is
de belangrijkste extreemrechtse politieke partij in Polen, met een
vertegenwoordiging in het parlement van 37 van de 460 zetels.
Het is een verbond, opgericht in mei 2001, van allerlei kleinere
extreemrechtse partijen, voornamelijk bestaande uit fanatieke
katholieken en anti-abortus fundamentalisten. Veel van hen zijn
ook openlijk antisemitisch, zoals hun belangrijkste man in de
regering, Roman Giertych. Hij komt uit de partij Stronnictwo
Narodowe (Nationale Fractie), een openlijk fascistische partij.
Nu willen zij deelnemen aan de Europese Verkiezingen, hoewel
ze in Polen groot werden door haar anti-EU-standpunten. De
partijleuzen waarmee ze groot werden zijn 'Onafhankelijkheid
voor Polen', 'Werk, brood en woningen voor Polen' en de
Poolse economie moet beschermd worden tegen buitenlands
kapitaal. Brussel staat voor hen synoniem voor het decadente
westen; abortus, porno en euthanasie. Machtigste wapen van de
LPR is wellicht de Radio Maryja, één van de populairste
zenders van Polen, met 3 miljoen luisteraars per dag. Deze radio
werd 10 jaar geleden opgericht door de suikeroom van de LPR,
Tadeusz Rydzyk. Rydzyk is een zeer machtig man met zijn
media-imperium. Naast Radio Maryja is hij sponsor van het
vierde grootste dagblad van Polen Nasz Dziennik (Ons
Dagblad), heeft hij een uitgeverij, een school voor journalistiek,
een instituut voor nationaal onderwijs en een hogeschool voor
maatschappijleer en mediacultuur in Torun.
De jeugdafdeling van de LPR is Mlodziez Wsechpolska (Poolse
Jeugd), waar fascistische skinheads het beeld bepalen, maar
waar ook recent een verschuiving naar het 'respectabele'
midden kan worden waargenomen. De Poolse Jeugd is berucht
om haar demonstraties tegen homo's, buitenlanders en abortus.
Recent verloren ze een groot deel van haar fascistische voetvolk,
die besloten op te stappen vanwege de 'softe' standpunten en
beschuldigden de top van de Poolse Jeugd van 'carrière-maken'. De splitsing ging niet overal even zachtzinnig; In
Bialystok waren er ernstige gevechten tussen de beide fracties.
De populistische partij Samoobrona (Zelfverdediging) is ook vertegenwoordigd in het parlement, 50 zetels. Zoals bij de meeste populistische partijen is het ook bij Zelfverdediging moeilijk te zeggen waar ze echt staan. Ze nemen zoveel posities in over zoveel verschillende standpunten, zelfs zoveel dat ze zichzelf vaak tegenspreken. Alles is gegroepeerd rond hun (boeren)leider Andrzej Lepper. Gevaar van deze partij is dat ze hoogstwaarschijnlijk opschuiven naar extreemrechts of zelfs fascisme mocht hun dat zo uitkomen in hun populariteit. Nu al zie je in sommige afdelingen de invloed groeien van nazistische paganistische groepen zoals Niklot, die geaccepteerd worden als lid en als bewaking fungeren op partijevenementen.
Blood & Honour
Het Aryjski Front Przetrwania (AFP), Arische
Overlevingsfront, is in de Poolse stad Wroclaw opgericht naar
het voorbeeld van het Engelse Blood & Honour. Enige
maanden geleden besloten een aantal neonazi-organisaties, zoals
Blood & Honour Trojmiasto, Blood & Honour West Polen, NS
Skinheads Lublin en andere groepjes om samen te gaan in één
organisatie. Daarvoor waren de oprichters van de organisatie
betrokken bij de neonazibands Honor en Konkwista 88. De
laatste treden nog steeds op, na wat strubbelingen. Nu liggen ze
overigens weer onder vuur vanwege diefstal en het feit dat hun
zanger aan drugs verslaafd is, iets wat niet strookt met hun
teksten om drugsgebruikers te willen doodschieten. Het eerste
wapenfeit van het AFP vindt plaats in juni 1992 als de
organisatie een nazistisch concert organiseert waar de Engelse
skinband No Remorse speelt. In september 1992 worden leden
van het AFP in Nederland gearresteerd als zij een verboden
concert van de Nederlandse neonazi's van Hou Kontakt willen
bijwonen. De politie arresteert 20 Duitsers en vijf Polen. In de
auto's van de gearresteerden vindt de politie messen, kettingen
en materiaal om molotovcocktails te maken. Ook wordt een
grote hoeveelheid fascistische muziek gevonden. Hou Kontakt
had in juni 1992 al eerder contact gehad met het AFP in
verband met het optreden van No Remorse. Hou Kontakt heeft
ervoor gezorgd dat No Remorse in Polen kon spelen. Als de
manager van Konkwista 88 in 1994 het bijltje erbij neergooit
zakt het AFP in. Een tijdlang wordt door enkelen nog de naam
gebruikt, maar na verloop van tijd besluit een aantal om de naam
te veranderen. De organisatie gaat veder door het leven als
Bialy Grom (Wit Legioen). Het is onbekend hoelang deze
organisatie heeft bestaan.
Naast de skinheadscène heeft Polen ook een sterke NSBM-
scène (National Socialist Black Metal). De scène in Polen
behoorde tot de landen waar deze fascistische muziekstroming
het sterkst was. Veel bekende fascistische Blackmetal bands
zoals Graveland, die vandaag de dag in de platenbakken te
vinden zijn, komen uit Polen. Zo staat Graveland onder
contract bij het Duitse Metallabel No Colour Records uit
Borna. Via Hendrik Möbus, ex-eigenaar van het Duitse
fascistische Blackmetal-label Darker Than Black Records,
legde No Colour Records contact met het Amerikaanse
fascistische label Resistance Records. No Colour Records
wilde dat Resistance Records de distributie van de cd van
Graveland op zich ging nemen. Ook via het Pagan Front, een
elitaire heidense organisatie die in dienst staat van de 'pan
Arische strijd', wordt de Poolse 'white power'-scène via
Blackmetal gepromoot. Vele fascistische Poolse (Blackmetal)
labels, zoals Dead Christ Commune, Old Legend Records en
Dark Blaze Productions zijn lid (geweest) van dit wereldwijde
netwerk.
De 'white power'-scène in Polen brengt duizenden cd's en
tapes uit, dor labels als Strong Survive (verbonden aan C18),
Fatherland, Ultima Records en Narodowa Scena Rockowa,
waarvan de laatste zwaar wordt bekritiseerd door neonazi's
vanwege afpersing en piraterij. Ook groter distributeurs
verkopen neonazi-muziek, naast a-politieke muziek en zelfs
linkse Oi!-muziek. Er zijn ook een paar neonazi-magazines, de
enige professionele is Rock Against Communism, een glossy
waarvan duizenden exemplaren worden verkocht.
Antifascisten
Er zijn maar enkele militante antifascistische groepen in Polen.
Enkele jaren geleden waren er bijna overal in het land
afdelingen, nu zijn er nog groepen in Bialystok en Lodz en
enkele kleinere groepen in andere steden en dorpen. Onlangs
was er een grote antifascistische demonstratie in Torun, waar
neonazi's voor amok hadden gezorgd en mensen besloten om te
reageren met een demonstratie. Dit was zelfs de eerste
demonstratie van antifascisten buiten Bialystok of Lodz en er
kwamen zo'n 300 mensen op af. Daarnaast is er een groei waar
te nemen van het aantal antifascistische skinheadgroepen. De
militante antifascistische groepen werken volgens het principe
van de controle van de straat. Waar neonazi's zijn, proberen zij
ook te zijn. Antifascisten verstoren bijeenkomsten van neonazi's
en patrouilleren openlijk in op straat. Ook fungeren de
antifascistische groepen als bewaking van lokale kraakpanden of
autonome centra, of tijdens demonstraties van linkse mensen.
Uiteraard zijn ze ook druk met het verwijderen of overplakken
van nazistische propaganda. Systematisch worden ze
tegengewerkt door de politie, die vaak bij aanvallen van
neonazi's op kraakpanden passief terzijde staat en antifascisten
oppakt. Er zitten dan ook enkele antifascisten langere
gevangenisstraffen uit, en een aantal moeten nog voor de rechter
verschijnen.
Redactie Alert!, met dank aan onze correspondent in Polen
Meer informatie over antifascisten in Polen, antifawildeast.blogspot.nl
De organisatie Nigdy Wiecej (Nooit Meer) is ook lid van ANTIFA-NET, waar Alert! ook bij aangesloten is (zie verderop in deze Alert!), www.nigdywiecej.org
