Verdonks verwijderingsplannen

Margreet Jenezon

Helder, flitsend, doortastend. Verdonk komt eindelijk eens met concrete oplossingen. Het idee om uitgeprocedeerde vluchtelingen in vertrekcentra te plaatsen, wordt gepresenteerd als iets verrassends, iets nieuws. Maar waarom komt het verhaal me dan zo bekend voor?

Een nieuwe naam, en weer een flop
Vertrekcentra. Die komen er nu naast de AC's, OC's, AZC's, nog wat andere opvangcentra, de PI's en HvB's, een AMA- campus en twee nieuwe uitzetcentra. Die laatsten zijn bedoeld om mensen op te sluiten die snel kunnen vertrekken. De andere gevangenissen voor mensen die lekker wat maanden langer kunnen vastzitten. Er gaan hardnekkige geruchten als zouden in de uitzetcentra alleen maximaal vier weken mensen worden opgesloten en in de andere gevangenissen maximaal zes maanden. Maar voor beiden geldt dat mensen voor onbepaalde tijd vastgezet kunnen worden. Dat kan dus ook veel langer dan zes maanden zijn, vooral als mensen zogenaamd niet meewerken aan hun eigen uitzetting. De gevangenissen bestaan alweer een tijdje (ruim tien jaar) en zijn nog niet afgeschaft ondanks de vele kritiek op proportionaliteit, effectiviteit en inhumaniteit. Volgens onderzoekers van de Tilburgse Universiteit zou maar 35% van de mensen die in vreemdelingenbewaring gesteld worden, uitgezet worden. De AMA-campussen (1) hebben al zoveel problemen en kritiek gekregen dat er inmiddels een campus gesloten is. Het is alleen nog wachten op de andere. De uitzetcentra bestaan nog niet zo lang, eentje is nog niet officieel geopend, er is al veel kritiek op gekomen. Hun levensduur is nog onduidelijk. Vertrekcentra zijn nog niet gebouwd. Ze worden gebracht als nieuwe oplossing.

Hoe kom je van ze af?
Nederland heeft het goed voor elkaar. Vluchtelingen komen al minder, kunnen ze eigenlijk nog wel vluchten? Als ze het halen, krijgen ze vrijwel nooit meer asiel. Andere vormen van immigratie worden moeilijker gemaakt of zijn onmogelijk. Nu zit Nederland alleen nog met het probleem van de mensen die hier illegaal weten te komen of illegaal gemaakt worden nadat ze uitgeprocedeerd zijn geraakt. Hoe kom je van die mensen af? Al een tijd wordt een ontmoedigingsbeleid gevoerd. Mensen die afgewezen zijn, worden op straat gezet, anderen zijn nooit tot enige voorziening toegelaten, maar hebben toch het lef hier te blijven, met weer anderen is tevergeefs geprobeerd hen het land uit te zetten, ook zij belanden weer op straat. Zij worden uitgerookt, het leven wordt hen zo moeilijk mogelijk gemaakt, in de hoop dat ze vanzelf zullen vertrekken. Zij hebben geen mogelijkheid legaal in eigen levensonderhoud te voorzien. Hulporganisaties kunnen het niet meer echt opvangen en gemeenten beginnen meer en meer te klagen. Ze begonnen zelfs overal noodopvangcentra op te richten voor mensen die door de landelijke overheid op straat zijn gezet, burgers voelden zich betrokken, gemeenten werden burgerlijk ongehoorzaam.

Verwijdercentrum
De enige manier om daar een einde aan te maken was te komen met een helder flitsend doortastend plan. Met concrete oplossingen. Zo dacht Verdonk. Maar misschien omdat ze nog niet zo lang in het veld zit, wist ze niet dat er al eens eerder zo'n soort oplossing gepresenteerd was: het Verwijdercentrum Ter Apel. Dat zou destijds (1996) het sluitstuk van het Nederlandse asielbeleid zijn. Afwijzen dat konden we nu wel, maar aan verwijderen ontbrak het ons nog. Vandaar een speciaal centrum met deskundigen die poogden asielzoekers zo ver te krijgen dat ze meewerkten aan eigen vertrek. Urenlange gesprekken en verhoren vonden dagelijks met mensen plaats. Presentaties bij ambassades maar daarnaast ook pogingen mensen zelf id- bewijzen uit hun land te laten krijgen om het de ambassades wat makkelijker te maken. Het Verwijdercentrum werd een Grote Flop. Minder dan tien procent van de mensen bleek verwijderbaar. Uitgeprocedeerden kregen een oproep: meld je in VC Ter Apel. Uiteraard was er een grote groep die zich gewoon niet ging melden. Omdat het een open centrum was, gingen anderen er pas later vandoor. Van de mensen die wel gingen en bleven, waren er velen waarvan Justitie zei dat ze niet meewerkten aan hun eigen verwijdering, terwijl ze zelf vonden van wel. Die mensen belandden uiteindelijk ook op straat.

'Buiten schuld'
De minister zegt nu dat mensen in de vertrekcentra die 'buiten hun schuld' niet kunnen vertrekken een verblijfsvergunning krijgen. Dat was toen ook al een mogelijkheid. Maar er rezen continu meningsverschillen over de vraag of iemand al dan niet meewerkte aan de eigen verwijdering, aan het vaststellen van identiteit en nationaliteit en het verkrijgen van reisdocumenten van de ambassade. Volgens Verdonk kwam dat omdat mensen vroeger (tot nu toe) niet helemaal tot binnen de ambassade begeleid werden zodat soms onduidelijk was wat er zich binnen afspeelde. Daar heb ik echter nog nooit iets van gehoord. Mensen werden juist vaak onder dwang meegenomen dus moest er wel iemand mee naar binnen. Ook toen al was men uiteraard heel nieuwsgierig naar wat er zich binnen afspeelde en wilde men er op toezien dat er geen tegendraads gedrag zou plaatsvinden. Dus er werd natuurlijk al zoveel mogelijk controle uitgeoefend. Wel speelde mee dat de begeleider soms de taal niet sprak en het dus niet kon horen als de vluchteling stiekem tegen het ambassadepersoneel zei: ik wil niet terug hoor. Of andersom, als het ambassadepersoneel zei: "denk maar niet dat wij je terugwillen, jij vuile verrader". Ook mogelijk was het, zoals ik van 'iemand' hoorde over 'een ambassade' (liever wil ik geen namen noemen), dat mensen zich gewoon gezellig lieten presenteren bij de ambassade, dus meewerkten aan alles. Maar een paar dagen later stuurden ze een vriendje langs die ambassade met wat smeergeld en het verzoek: geef maar geen reisdocument voor die en die meneer. Er zijn ambassades die alleen maar soms meewerken, als ze zin hebben, of alleen als mensen vrijwillig teruggaan.

Bewijslast
Er zal natuurlijk een groep zijn die nu volgens het 'buiten schuld' criterium een verblijfsvergunning krijgt. Mogelijk wordt die groep wat groter nu het serieuzer wordt aangepakt (zoals toen ook al). Er zal net als toen een grote groep zijn waarover de meningen verdeeld blijven: werken ze nou mee of niet? Hoe bewijs je dat je wel degelijk je ware identiteitsgegevens hebt gegeven bij de ambassade, en hoe bewijst Justitie dat dit niet zo is? De bewijslast ligt bij de vluchteling. Er zal een nog grotere groep zijn, die net als bij Ter Apel het geval was, bij voorbaat het risico niet wil nemen en zich nooit vrijwillig bij een VC zal melden, of op een of andere manier meewerken aan het eigen vertrek. Anders dan vroeger met het Verwijdercentrum het geval was, wil Verdonk nu dat gemeenten het vervoer gaan regelen vanuit de AZC's, woningen, noodopvang, met busjes naar de Vertrekcentra toe. Weer een leuke klus voor de gemeenten erbij. Gelukkig zitten op gemeenteniveau veel mensen die niet wensen mee te werken aan deze plannen. Maar ook klinken er alweer veel geluiden van mensen die menen nu toch het democratisch besloten beleid uit te moeten voeren, ook al hadden ze eerst grote bezwaren. Verdonk heeft met de VNG en grote steden een deal gesloten. De gemeenten wordt het makkelijker gemaakt. Ze hoeven nu niet meer mensen uit hun woningen op straat te gooien maar ze mogen de mensen nu naar vertrekcentra brengen. Lekker ver weg van de betrokken buren, klasgenoten en boze burgers.

Beschaving
Waar alleen te weinig aan gedacht wordt, denk ik, is dat vele mensen niet willen gaan en voordat ze naar de vertrekcentra zullen moeten gaan al zelf vertrekken naar de straat. Volgens de minister is het dan hun eigen verantwoordelijkheid. Dat ze dan zichzelf niet legaal in leven kunnen houden, dat ze geen hulp kunnen krijgen van de overbelaste hulpverlening, is hun probleem. Maar het probleem is dat het niet alleen hun probleem zal blijven. Het wordt vanzelf weer Verdonks probleem. Als de gemeenten zich weer gaan roeren als ze opnieuw (of nog steeds en nog meer) geconfronteerd worden met grote groepen dakloze vreemdelingen zonder recht op voorzieningen. Wat zullen zij dan kunnen doen? Opnieuw noodopvang beginnen? Maar de huidige zit alweer propvol. Het gaat op een gegeven moment uit de hand lopen, dat is nu al zo. Het verschil is dat het dan echt eigen schuld dikke bult is, want we hadden toch een oplossing voor deze mensen. Als ze daar zelf niet aan meewerken, ja dan houdt het op. Dan houdt het ook op, het was al opgehouden, met ons beschaafde stadsleven. Meer en meer mensen creperen van ziekte of honger op straat. Nu al zijn oude mensen, zieke mensen, psychisch gestoorde mensen, kinderen en baby's aan de straat overgeleverd. Straks kunnen we daar onze ogen niet meer voor sluiten. Het wordt nog extra pijnlijk doordat we dan de identificatieplicht hebben, als redder in de nood (nu al bij de Eerste kamer). Mensen zonder papieren kunnen daarmee makkelijk opgepakt worden en voor onbepaalde tijd opgesloten. Van hen belandt weer 65% op straat, na maandenlange opsluiting. De mensen die hen helpen, worden ook opgesloten want hulp aan illegalen wordt strafbaar. Ik denk Verdonk, dat je een helder flitsend doortastend plan hebt bedacht. Maar of het realistisch is en effectief? En hoe het met onze beschaafde samenleving afloopt?