Actie en reactie; 10 jaar antifascistische strijd

Wouter Hiemstra

In de jaren negentig van de vorige eeuw lijkt georganiseerd extreemrechts met een ongekende opmars bezig te zijn. Na verkiezingen in 1994 worden er door de Centrum Democraten (CD) bijna 80 zetels in gemeenteraden bezet en heeft men drie zetels in het parlement weten te bemachtigen. De afschuw over deze ontwikkeling is groot en wordt maatschappelijk gedragen. Ook op straat doet extreemrechts van zich spreken; talloze malen worden er pogingen ondernomen om, legaal dan wel illegaal, te demonstreren. Het lokale bestuur is echter niet goed uitgerust tegen deze ongewenste activiteiten binnen de gemeentegrenzen. Probleem is dat men demonstraties niet op voorhand kan verbieden; artikel 1 van de grondwet stelt weliswaar dat discriminatie verboden is, artikel 9 garandeert tegelijkertijd het recht op betoging en vergadering.
In de praktijk volgt echter op elke aankondiging van een extreemrechtse demonstratie een door AFA aangemelde tegendemonstratie. Op grond van verwachte verstoring van de openbare orde wordt dan alles verboden; dit is in feite een paardenmiddel, maar zolang extreemrechts niet naar de bestuursrechter stapt om het verbod aan te vechten, is er niets aan de hand. Opmerkelijk genoeg doen zij dit ook niet. Deze gang van zaken biedt echter geen garantie voor succes; zo worden in Utrecht op 4 maart 1995, evenals in het weekend daarvoor in Rotterdam, meer dan 150 antifascisten opgepakt, terwijl de Centrumpartij '86 (CP'86) ongestoord kan uitwijken naar Zeist en Amersfoort. Bizar detail is dat de antifascisten worden opgepakt op basis van een omstreden 'uniformartikel'; een wet uit 1933 gericht tegen provocerend optreden van de NSB.

Passage over het omstreden uniformverbod uit het draaiboek van politie Utrecht, 4 maart 1995

Neergang en hergroepering
Dit optreden leidt tot veel ophef en discussie binnen bestuurlijk Nederland, begin april van dat jaar volgt er een bijeenkomst van burgemeesters en verklaart men:

De burgemeesters gaan alerter optreden tegen demonstraties van extreemrechtse groeperingen. Ze willen betogingen met die politieke strekking verbieden waar dat kan, en zullen met elkaar in overleg treden als een verbod is uitgevaardigd. (1)

In Zwolle demonstreerden 1000 mensen op een door AFA georganiseerde demonstratie, die na de tocht van de CD en CP'86 plaatsvond, Zwolle 24 februari 1996

Enkele demonstraties worden succesvol verboden, maar op 'spontane' acties (die ook vaak op verboden volgen) heeft men geen antwoord. In 1996 wordt op 24 februari een demonstratie van CD/CP'86 bewust toegestaan (en 's middags een demonstratie van AFA waar 1000 mensen op af komen, 10x zoveel als extreemrechts op de been bracht) door de burgemeester van Zwolle; hij wil hiermee Den Haag aansporen om gemeenten te voorzien van voldoende juridische middelen om extreem rechtse demonstraties op voorhand te verbieden, zonder gebruik te maken van oneigenlijke middelen zoals een vermeende verstoring van de openbare orde. Bestuurlijke reacties blijven niet uit; zo komen de burgemeesters weer bij elkaar en stellen opmerkelijk genoeg dat 'het simpele verbieden' voorbij is en de minister verklaart dat hij aanpassing van artikel 9 van de grondwet niet wenselijk acht. Hiermee lijkt de weg vrij voor extreemrechts om legaal te demonstreren. In de praktijk worden echter nog steeds alle demonstraties van extreemrechts bij voorbaat verboden wegens verwachte ongeregeldheden; aangekondigde tegenacties van AFA zijn hierbij van doorslaggevend belang.
In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in 1998 worden door AFA-activisten zo'n 100.000 schandaalkranten verspreid waarin uit de doeken wordt gedaan wat extreemrechts voor puinhopen heeft aangericht in de diverse gemeenteraden. Tegelijkertijd neemt de VVD onder leiding van Frits Bolkestein (vergaande) anti-buitenlander- en migrantenstandpunten in. Deze en andere factoren zorgen er voor dat extreemrechts vrijwel weggevaagd wordt. Daarnaast wordt CP'86 verboden en stort de CD in. Dit alles zorgt ervoor dat het rustig wordt aan het demonstratiefront. AFA zit ondertussen niet stil, zo wordt er op 5 juli 1998 een demonstratie tegen Voorpost georganiseerd:

Deze organisatie verenigt mensen uit allerlei partijen, maar bestaat vooral uit oud-leden van de CP'86. Binnen Voorpost wordt er kader opgeleid. Dat kader moet het intellectuele debat in Nederland zien op te breken voor extreemrechts. Pas daarna wil Voorpost nadenken over de verkiezingen. (2)

In Kerkrade wachten teleurgestelde aanhangers van de NVU, die als gevolg van de AFA-demonstratie zich niet bij de NVU-betoging konden aansluiten, 24 maart 2001

Keerpunt
Een belangrijk keerpunt is de demonstratie van de NVU op 24 maart 2001 in Kerkrade. Deze demonstratie (en die van AFA) wordt aanvankelijk verboden, maar vindt na een gang naar de bestuursrechter door de NVU toch doorgang. AFA neemt het standpunt in dat haar demonstratie ook legaal is en zorgt ervoor dat er met een brede demonstratie van 3000 mensen een dusdanige druk op de politie wordt opgebouwd dat de neonazi's van de NVU slechts 15 minuten kunnen demonstreren.

Blokkades en verstoringen
Een partij die wel volop in de belangstelling is komen te staan van antifascisten is Michiel Smits Nieuw Rechts; een poging om een 'fatsoenlijke' extreemrechtse partij op te zetten. De combinatie van een fortuynistische achtergrond met een stevige dosis racisme lijken een gegarandeerde succesformule in het sterk verrechtste en gepolariseerde Nederland van de afgelopen jaren. De partij doet het aanvankelijk publicitair goed, maakt een sterke groei door en probeert zich op populistische wijze te profileren. Talloze bijeenkomsten, vergaderingen en deelname aan debatten worden echter effectief door AFA geblokkeerd, gefrustreerd en voorkomen. In 2006 worden er door AFA-activisten voorafgaand aan de gemeenteraadsverkiezingen ook nog eens tienduizenden "Stop Nieuw Rechts" kranten verspreid. Gecombineerd met de vuile was die telkens weer naar buiten komt uit de diepste holen van de partij, leidt dit tot een bedroevend verkiezingsresultaat (1 zetel, inmiddels afgesplits, na herindelingsverkiezingen in 2007 1 zetel in Lansingerland). De partij bevindt zich momenteel op de rand van de afgrond.
In mei 2006 wordt een borrel van Stormfront reeds bij de voorverzamelplek in de kiem gesmoord. Stormfront is een racistisch internetforum, op borrels worden de banden tussen internet- partij- en straatactivisten aangehaald. Daarnaast lopen deze borrels steevast uit op gewelddadigheden tegen allochtonen. Pogingen van de Nationalistische Volks Beweging (NVB) om te vergaderen worden verstoord, al gaat dat niet zonder slag of stoot. De NVB onderscheidt zich van andere extreemrechtse splinters door de brede samenwerking met andere organisaties; een breed scala aan activisten lijkt zich er thuis te voelen.

Oproep AFA voor demonstratie tegen Voorpost in Delft, 5 juli 1998

Veranderingen

Hoe nu verder?

Om ook de komende jaren de antifascistische strijd succesvol voort te kunnen zetten blijft het noodzakelijk om aan een breed scala van extreemrechtse activiteiten aandacht te besteden. Directe actie, verbreding waar mogelijk en het informeren en activeren van pers, politici en publiek zijn hierbij doorslaggevend om de bewegingsruimte voor extreemrechts zo klein mogelijk te houden.