Juridisch hoekje: wat kun je verwachten van de staat op straat?

Marianne Vermeer

Demonstratieverbod
Het recht op demonstratie is verankerd in artikel 9 van de Grondwet. Volgens dat artikel mogen aan het recht op demonstratie wel grenzen gesteld worden. De manier waarop is verder uitgewerkt in de Wet op de Openbare Manifestatie (WOM). Het recht op demonstratie mag alleen beperkt worden in het kader van gevaar voor de volksgezondheid, het verkeer of ter voorkoming van wanordelijkheden. Omdat er sprake is van een grondwettelijk recht kunnen alleen zwaarwegende omstandigheden een verbod op een demonstratie rechtvaardigen.

Industrieterrein
In 2001 wilde de NVU in Kerkrade demonstreren. De Burgemeester verbood de demonstratie omdat er, volgens hem, niet voldoende politie op de been gebracht kon worden om de demonstratie en de aangekondigde tegendemonstratie goed te laten verlopen. De rechter sprak uit dat het aankondigen van acties door antifascisten niet een reden moest kunnen zijn om de demonstratie te verbieden,"ervan uitgaande dat die betoging zelf met inachtneming van de voorschriften zal verlopen." Wel vond de rechter dat er voorwaarden aan gesteld mochten worden. Zo kon het tijdstip ('s ochtends vroeg en geheim gehouden) of de locatie (een parkeerplaats naast het station) door de gemeente worden vastgelegd. Hierna heeft de NVU een aantal jaar op druilerige industrieterreinen gewandeld, met als enige toeschouwers de (lokale) pers en wat meeuwen.

Recht op toeschouwers
In 2005 besloot de Arnhemse voorzieningenrechter echter dat een rondje op een industrieterrein een te verre inperking was van het recht op demonstratie. Een mening moet je kunnen uitdragen voor mensen, niet alleen voor pers. Dat de NVU verbannen werd naar afgelegen terreinen op de onmogelijkste uurtjes ging te ver, aldus de rechter. Met deze uitspraak in de hand kon de NVU voortaan betere routes afdwingen. En zij heeft dit in de afgelopen 5 jaar dan ook gedaan. Toch probeert menige gemeente de nationaal socialisten uit hun wijken te houden. Zo ook Venlo.

Venlo
Op 10 juni jongstleden diende het kort geding dat Kusters had aangespannen tegen de gemeente Venlo. De burgemeester had de demonstratie van de NVU met de titel 'tegen miljardensteun aan EU-fraudeurs en tegen EU-dictatuur uit Brussel' verboden. Dit omdat er op die dag al een straatfeest gepland was in de buurt, waar veel kinderen zouden zijn. Hij wilde koste wat het kost voorkomen dat die in een gevecht zouden belanden. Ook was er vanwege het festivalseizoen volgens de gemeente niet voldoende politie op de been te brengen om alles in goede banen te leiden. Een demonstratie in oktober of november zou beter uitkomen. De NVU voelde daar niets voor, het thema zou nu spelen en bovendien zouden zij zich altijd aan de wet houden en zouden de wanordelijkheden juist vanuit antifascistische hoek komen. De voorzieningenrechter van Roermond riep de burgemeester op het matje en liet de demonstratie doorgang vinden, via een in de rechtszaal bepaalde route.

Inspanningsplicht en risicoanalyse
Om een demonstratie te verbieden moet er sprake zijn van een zwaarwegend belang. De burgemeester heeft hierbij een zware inspanningsplicht. Hij moet alles proberen: alternatieve routes voorstellen, verkeer omleiden en politie uit andere regio's halen. Lukt dit niet dan is er pas sprake van bestuurlijke overmacht.

Om aan te tonen dat er wanordelijkheden gaan plaatsvinden moet dit objectief bewezen worden. In de rechtspraak spreekt men van een gedegen risico analyse. Dit betekent dat de burgemeester moet overleggen met politie en hulpdiensten om hun inschattingen op te nemen. In veel gevallen laat de burgemeester dit na. Op dit punt zou dus nog wat te winnen zijn. Als er rapporten gemaakt zouden worden waaruit de vrees voor wanordelijkheden gestalte zou krijgen zou de rechter wellicht een verbod in stand houden.

Links

Ook andere linkse groepen kregen te maken met verboden en vochten dit (al dan niet met succes) aan. Zo werd een protest tegen het aankomend kraakverbod last minute door de gemeente Den Haag verboden. Omdat de gemeente alleen telefonisch had meegedeeld dat de demonstratie niet mocht was er geen sprake van een besluit en kon er dus geen bezwaar tegen worden gemaakt.