Natural Born Killers vervolgt B. De Wolf Na jaren van elkaar opeenvolgende neonazistische moorden, nu jaren van elkaar opeenvolgende veroordelingen in Ruland? Mei 2011 was een maand waarin een aantal belangrijke en minder belangrijke rechtszaken tegen neo-nazi's in verschillende Russische steden tot een einde kwam. Vooral de veroordeling in Moskou van Nikita Tichonov en Jevgnia (Eugenie) Chassis op 6 mei, stond volop in de aandacht vanwege de zware strafmaat - levenslang voor dubbele moord en 18 jaar voor medeplichtigheid. In Sint-Petersburg kwam de jury na een drie jaar durende strafzaak tegen de zogenaamde "Oorlog en Terreur Organisatie" met een eis tot vrijspraak voor moordenaar Andre Maljoegin, levenslang voor leider Aleksej Vojevodin en minder zware straffen voor de overige leden. In Dzerzjinsk kregen de drie volwassen leden van een groep neo-nazi moordenaars respectievelijk 22, 20 en 18 jaar gevangenisstraf en in Omsk kreeg een volwassen neonazi-moordenaar 16 jaar gevangenisstraf. In zaken tegen minderjarige neonazi-moordenaars in Sint Petersburg en Rjazan werden maximale straffen van respectievelijk 9 en 7 jaar opgelegd. Gezien de tientallen onderzoeken en lopende rechtszaken op dit moment is het overduidelijk dat politie en justitie actief werken aan het blootleggen van ondergrondse neonazi-structuren en het oplossen van moorden, die gepleegd zijn door groepen die onderdeel uitmaken van deze 'ondergrondse'. Volgens deskundige Alexander Verchovski van het onderzoekscentrum naar racisme en xenofobie SOVA in Moskou is de toegenomen activiteit vanuit politie en justitie een proces wat ongeveer 5 jaar geleden in gang gezet is en daarna door een zekere traagheid in zijn ontwikkeling vrij onopgemerkt is gebleven. Aleksej Vojevodin schoppend naar de pers tijdens zijn rechtszaak De periode 2004-2006 In een terugblik op het jaar 2006, kan zeer zeker gesteld worden dat de moorden op Alexander Rjoechin, een antifascistische punker, die op weg naar een concert in Moskou in zijn rug werd gestoken met een koksmes, en de moord op Samba Lampsar, de Afrikaanse student die in Sint-Petersburg op weg naar huis van een avondje dansen in de disco in zijn rug werd geschoten, alles te maken hebben met de eerder genoemde rechtszaken tegen Tichonov en de "Oorlog en Terreur Organisatie". De energieke aanpak van advocaat Stas Markelov in de zaak Rjoechin dwong de Moskouse Prokoeratoera (Openbaar Ministerie) tot een gericht onderzoek tegen een aantal verdachten, waaronder Nikita Tichonov. Onder druk van een aantal breed gedragen acties op straat kwam in Sint-Petersburg een onderzoek naar de "Oorlog en Terreur Organisatie" op gang. Dat maakte een einde aan een onbeantwoorde reeks van moorden sinds februari 2004, toen een aantal gearresteerde leden van de groep werd vrijgelaten door tussenkomst van het toenmalige hoofd van de Petersburgse recherche, In de zomer van 2004 werd de antifascistische getuigedeskundige Nikolaj Girenko door de groep doodgeschoten. In de periode 2004-2006 werkte Tichonov als fractiemedewerker van het extreemrechtse parlementslid Koerjanovitsj en als journalist voor een weekblad in Moskou. Het is nogal typerend dat hij gepubliceerd. Achter de schermen was Tichonov des te actiever: op straat bij de OB-88 (Verenigde Brigades van lokale hooligans en nazi-skinheads in Moskou) en als drijvende kracht binnen de Ruskie Obraz (de Russische Vorm). Hoewel Tichonov aanvankelijk niet werd beschuldigd van de moord op Rjoechin, bleek er na enig speurwerk van advocaat Markelov genoeg bewijs te bestaan om aan te nemen dat hij en zijn maat Parinov ook deel hadden uitgemaakt van het groepje dat Rjoechin vermoordde. Omdat zowel Tichonov als Parinov voortvluchtig waren besloten de andere drie nazi's die terechtstonden de schuld op hen te schuiven. De extreemrechtse journalist Dimitri Stesjin Wapens en een relatie Na zijn ontmaskering dook Tichonov onder bij de extreemrechtse journalist Dimitri Stesjin, een oude vriend en mederedacteur van de Ruskie Obraz Almanak, het blad van de gelijknamige organisatie. Om in zijn levensonderhoud te voorzien begon Tichonov met de handel in vuurwapens. Politiek gezien concentreerde hij zich op het schrijven van een strategie voor de extreemrechtse ondergrondse: Strategia 2020, waarin hij oproept tot een reorganisatie van de nationalistische beweging als "nationale autonomen" (enigszins te vergelijken met de Duitse 'Freie Kameradschaften') en waarin dagelijkse terreur tegen politieke tegenstanders een belangrijke rol speelt. De Petersburgse "Oorlog en Terreur Organisatie" wordt door Tichonov aangeprezen als het grote voorbeeld. Blood & Honour Rusland verzorgde de publicatie en verspreiding van het epistel. In deze periode leerde Tichonov zijn toekomstige levenspartner Chasis kennen. Jevgenija Chasis is vijf jaar jonger dan Nikita Tichonov, opgegroeid in een eenoudergezin met een alcoholistische moeder en in alle opzichten radicaler: overtuigd neonazi en neo-heiden maar ook de eerste vrouw die kickbox-kampioene van Moskou werd. Het enige wat haar bleef achtervolgen was haar Joodse achternaam, waarvoor ze ofwel uiteenlopende verklaringen verzon, ofwel iedere persoon die er naar vroeg met geweld bedreigde. De activiteiten van Chasis kwamen pas goed van de grond toen ze aan de slag ging bij "Ruskie Verdikt", een organisatie die in naam is opgericht voor juridische hulp aan iedereen, maar in feite puur en alleen als arrestantengroep voor de neonazi-beweging en steungroep van voortvluchtige en gevangen neonazi's functioneert. "Ruskie Verdikt" collecteerde tot op heden zo'n 730.000 Roebel (ongeveer € 18.000) voor Tichonov. Op de vlucht Tichonov was in 2006 niet de enige voortvluchtige. Ook eerdergenoemde Andre Maljoegin en Aleksej Vojevodin doken onder na hun moord op Samba Lampsar. Andere leden van de "Oorlog en Terreur Groep" richtten zich op het plegen van kleinschalige roofovervallen om zo de neo-nazi beweging (en zichzelf) te financieren. Na een mislukte overval op een postkantoor werden Andre Kostratsjenko en Artjom Prochorenko gearresteerd. Door de verklaringen van Kostratsjenko konden een aantal andere leden van de groep ook worden aangehouden. Dimitri Borovikov werd door de politie doodgeschoten nadat hij dreigende bewegingen gemaakt had met een mes. Het leverde hem uiteindelijk de status van martelaar op. Ondertussen slaagde Tichonov erin om de politie op dood spoor te brengen door het minimaliseren van contact met de buitenwereld en het veelvuldig wisselen van verblijfplaats. Dimitri Stesjin bleef gedurende deze periode zijn steun en toeverlaat. Tichonov en de kleine groep om hem heen vestigden opnieuw de aandacht op zichzelf in 2009 met een serie vuurwapenmoorden, die allemaal gericht waren tegen de meest gevreesde vijanden van de neonazibeweging. Op 19 januari werden de antifascisten Stas Markelov en Nastja Baboerova na een persconferentie doodgeschoten door Tichonov waarbij Chasis buiten op de uitkijk had gestaan en een derde persoon, Aleksej Korsjoenov, persoonlijk bij de persconferentie aanwezig was. Dit gebeurde nadat Baboerova zelf na onderzoek had vastgesteld dat er plannen beraamd waren om Markelov te vermoorden en daarom ook besloten had om hem te vergezellen. Tichonov dook na deze moord weer onder. Op 4 september werd Rasoel Chalilov doodgeschoten, nadat zijn neef Rashad Mamedov de dag ervoor met schotwonden in het ziekenhuis was beland. Beide jongens behoorden tot de Zwarte Haviken, een antifascistische groep Dagestaanse jongeren. Beide aanslagen zijn door twee onbekenden te voet gepleegd, volgens hetzelfde patroon als de moord op Markelov en Baboerova. In de herfst van 2009 bedreigde Stesjin enige weken onder zijn internetpseudoniem 'krieg42' de directrice van het Anti-Discriminatie Centrum Memorial uit Sint-Petersburg, waar Stesjin oorspronkelijk vandaan komt. Na een snelle ontmaskering stopte Stesjin tijdelijk met zijn internet blog. Op 3 november 2009 werd Nikita Tichonov aangehouden in het trappenhuis van zijn flatgebouw. Hij trok een pistool in een poging zich te verweren, maar werd uiteindelijk overmeesterd. De aanhoudingseenheid hield vervolgens ook Chasis aan en ontdekte een behoorlijke hoeveelheid wapens in de flat. Nadat het onderzoeksteam Tichonov tijdens verhoren dreigde om Chasis een groepsverkrachting door mannelijke gevangenen te laten ondergaan sloeg hij door en bekende hij de moord op Markelov en Baboerova. Enige tijd later, op 16 november werd de R.A.S.H. skinhead Ivan Choetorskoi in het trappenhuis van zijn flat doodgeschoten door Korsjoenov, de informele leider van de OB-88 en voormalige beroepssoldaat bij de commando's. Hem worden ook de moorden op Thai-boks kampioen Moesliem Abdoellajev in december 2009 en op de rechter Tsjoewasjov in april 2010 toegeschreven. De rechter in kwestie moest het ontgelden vanwege het veroordelen van de neonazi-groep rond Arthur Rieno en bokser Abdoellajev vanwege zijn Dagestaanse afkomst. De rechtszaak Achteraf blijkt Ivan Choetorskoi Korsjoenov te hebben herkend en gefotografeerd tijdens de laatste persconferentie van Markelov, die hij beveiligde. Ivan heeft deze informatie aan de politie doorgespeeld, maar verder nooit enige reactie van de politie gekregen. Politieonderzoek dat is vrijgegeven in het kader van hun proces wijst erop dat zowel Tichonov als Chasis betrokken zijn geweest bij de voorbereiding van de moorden op Chutorskoi en Abdoellajev. Twee korte doch hevige reacties na de moord op Ivan vanuit de antifascistische beweging volgden: een aanval op het gebouw waarin het kantoor van "Ruskie Obraz" was gevestigd en een tweede aanval tegen de hoofdredactie van de "Komsomolskaja Pravda" een dagblad met een oplage van 700.000 en qua inhoud te vergelijken met De Telegraaf. De laatste aanval was persoonlijk gericht tegen Dimitri Stesjin, die door een snelle reactie nog net op tijd het gebouw kon invluchten. Beide aanvallen werden veroordeeld, zowel in de publieke opinie (als zinloos geweld) en vanuit de anarchistische beweging vanwege het gebrek aan bewijs dat "Ruskie Obraz" en/of Stesjin iets met de moord op Ivan Choetorskoi zouden hebben uit te staan. Uit de verhoren van het onderzoeksteam dat op de Tichonov-zaak zit, blijkt Stesjin wel degelijk met het wapengebruik van Tichonov en Chasis te maken te hebben omdat hij verklaarde, dat hij hen heeft laten oefenen met schieten op een gezamenlijke "wandelvakantie". Zijn mening dat Tichonov de moorden niet kan hebben gepleegd omdat hij daar niet goed genoeg voor kan schieten, bleek uiteindelijk een zwakke poging om zijn vriend een alibi te verschaffen. Als blijk van zijn trouw aan Tichonov, publiceerde Stesjin de eindscriptie van Tichonov over "Tsjetsjeens Nationalisme" op de site van Komsomolskaja Pravda. Door deze actie kwam de mentor van Tichonov, professor Vdovin, in opspraak als extreemrechtse ideoloog. Leugens en verraad Een poging van collega's van "Ruskie Verdikt", die beweerden dat Chasis tijdens de moord op Markelov en Baboerova met hen op de markt aan het shoppen was, werd gelogenstraft nadat de verdediging een uitdraai van het mobiele telefoongebruik van de drie op de bewuste dag presenteerde, waaruit blijkt dat ze zich alle drie op verschillende plekken bevonden. Deze poging om de jury te bedriegen had zonder twijfel erg negatieve consequenties voor de verdediging van Chasis en Tichonov. Twee getuigen gingen nog een stapje verder: Ilja Gorjatsjev van Ruskie Obraz en Sergej Goloebjev van Blood & Honour Rusland. Beiden legden belastende verklaringen af tegen Tichonov en Chasis en herkenden de twee op videobeelden op straat en in de metro op de bewuste dag van de moorden. Goloebjev beweert dat hij het zat was dat Chasis hem tijdens het onderzoek en de rechtszaak in een kwaad daglicht stelde. Zijn conclusie: zij zijn moordenaars en ik hou me uitsluitend met mijn favoriete muziek bezig. Saillant detail is dat de plekken waar je je veilig Russisch nationalist kunt noemen. Ruskie Obraz - Russische Vorm Organisatie ontstaan rond de redactie van het gelijknamige blad, dat voor het eerst uitkwam in 2003. Alle oprichters en centrale figuren komen uit de neonazi-scene, maar het vormgeven van Russisch nationalisme is het doel. De Servische beweging "Obraz" dient als grote voorbeeld en gestreefd wordt naar een pan-Slavische broederschap. Sergej Jerzoenov is zanger van de band Choek Sprava (Rechtse Hoek) en de band "Kolovrat" is nauw gelieerd aan "Ruski Obraz". Door het pragmatische netwerken van mede-oprichter en woordvoerder Ilja Gorjatsjev kreeg Ruskie Obraz veel sympathie van zowel Kremlin gelieerde groepen en personen als van nationalisten binnen de democratische oppositie. In 2010 beleefde "Ruski Obraz" hoogtijdagen in Moskou met een opkomst van meer dan 5.000 aanhangers op de Russische Mars die ze georganiseerd hadden en het grootste concert van "Kolovrat" ooit. Na de rechtszaak tegen mede-oprichter en webmaster Nikita Tichonov viel de organisatie door interne ruzies uit elkaar. Het commentaar van Tichonov en Chasis tijdens het proces liet de jury ook weinig twijfel omtrent hun betrokkenheid. Geen van beiden betoonde enige spijt, maar bedreigden de jury in hun laatste woord op subtiele (Tichonov) en minder subtiele (Chasis) wijze: "Ik doe een beroep op u om niet iets te doen waar u later spijt van zult krijgen." "Jullie sluiten minderjarige kinderen op, maar ik voorspel jullie dat die kinderen door deze beproevingen vroeger of later sterker zullen blijken te zijn dan jullie zelf." Zowel Tichonov als Chasis sneden voor de laatste rechtszitting demonstratief hun polsen door. Het gedrag van Tichonov en Chasis vertoont een opmerkelijke parallel met dat van Aleksej Vojevodin, die tijdens het proces zowel een serieuze poging tot zelfmoord deed alsmede de leden van de jury dreigde met hen af te rekenen indien ze hem schuldig zouden bevinden. Het is opmerkelijk dat de jury besloot om na zo'n incident de neonazi's van de "Oorlog en Terreur Organisatie" ter wille te zijn en Andre Maljoegin vrij te spreken bij gebrek aan bewijs. Doordat de belastende verklaringen van enige leden van de groep met betrekking tot de moord op Samba Lampsar later door hen werden teruggetrokken, meent de jury dat er sprake is van een gebrek aan overtuigend bewijs. Statistieken Uit de statistieken van SOVA blijkt dat ongeveer een derde van alle geweldsdelicten door neonazi's uitmonden in vrijspraken en voorwaardelijke straffen, (119 van de 320 gevallen die bekend waren tot eind 2010). Daar tegenover staat een toename van 50% als het gaat om het aantal veroordelingen en ongeveer een derde van de veroordelingen leiden tot gevangenisstraf van 5 jaar en langer (118 van de 320 gevallen die bekend waren tot eind 2010). De methodes die tot nu toe worden toegepast in onderzoek van politie en justitie tegen neonazi's besteden weinig aandacht aan het ideologische motief voor hun geweld. Gevallen van zware mishandeling verworden tot 'hooliganstvo': zinloos geweld door probleemjongeren. Moorden behoren eenvoudigweg tot de categorie zware criminaliteit. Ondergrondse neonazi-structuren worden onderzocht als zijnde het umfeld rond bepaalde leidersfiguren. Bovengrondse structuren zoals recent de DPNI (beweging tegen illegale immigratie) worden verboden zodra er genoeg bewijsmateriaal is wat betreft hun "extremisme". De Russische overheid weet heel goed dat er een brede voedingsbodem probeert die voedingsbodem op het moment uit te buiten voor het versterken van de eigen machtspositie. De protesten en pogroms van begin december 2009 na de dood van voetbalsupporter Sviridov, iemand die zelf overigens absoluut niets van neonazi's moest hebben, werden door minister-president Poetin begrijpelijk gevonden. Ondertussen propageert Kirill, de patriarch van de Orthodoxe kerk, Pan-slavisme als antwoord op globalisering. We zullen niet vergeten en we zullen niet vergeven, vermoord door nazi's: S. Markelov en A. Baboerova, Samen Tegen Fascisme, 19 januari, 18.00 Trojetsky Plein Sinds de tweede helft van het afgelopen jaar zoeken nationalistische organisaties, waaronder ook neonazistische, toenadering tot de marginale oppositie. Een goed voorbeeld was een picketline in januari in Sint-Petersburg tegen drugshandel, die was aangevraagd door locale activisten van de "Andere Rusland" beweging van de in het Westen ook bekende (ex-schaker) Kasparov, maar waar vooral nationalistisch publiek op afkwam. Enige honderden aanwezige nationaalbolsjewieken en neonazi's dropen teleurgesteld af na wat schreeuwerige toespraken. Een week later vond de jaarlijkse herdenking van de moord op Stas Markelov en Nastja Baboerova plaats met honderden antifascistische jongeren en ouderen van anarchistische en democratische pluimage. Afgezien van een mislukte poging van de plaatselijke leider van de neonazistische heidense Perun sekte om de actie te provoceren, was er sprake van een opmerkelijk goed resultaat wat betreft opkomst en publiciteit. Het belangrijkste was echter zonder meer het gevoel van saamhorigheid en solidariteit; het besef niet alleen te staan politieke onverschilligheid tegenover het neonazi-probleem. Meer informatie: Een rapport van ARIBA e.v./ Reachout uit Berlijn over Hate Crimes in Russia, zie www.reachoutberlin.de/docs/russia_summary_english.pdf En je kan je abonneren op de Engelstalige nieuwsbrief van het SOVA-centrum via www.sova-center.ru/en/ (uit: Alert!, nummer 2, juni 2011. Alert! is een uitgave van de Anti-Fascistische Actie Nederland - AFA)