Uitzetcentrum voor 'snelle' deportatie

Margreet Jenezon

'Het is geen gevangenis', zegt woordvoerder Maud Bredero van Justitie over het nieuwe uitzetcentrum op Rotterdam Airport, op 27 juni jl in gebruik genomen. Al binnen een maand zijn 'enige tientallen' mensen zonder papieren hier opgesloten, op het vliegtuig gezet en gedwongen verwijderd uit Nederland. Per jaar wil Justitie hier en in het andere uitzetcentrum op Schiphol, dat in november opengaat, 4000 mensen vastzetten. Justitie verwacht 80% van hen te kunnen uitzetten.

Op 27 juni protesteerde een kleine groep mensen tegen de ingebruikname van het nieuwe uitzetcentrum op het Rotterdamse vliegveld. Volgens Bredero is het "eigenlijk geen echt detentiecentrum, want mensen kunnen er overdag vrij rondlopen". In een grote loods staan 'zeecontainers' waarin de mensen worden opgesloten. Gezinnen en kinderen zitten in iets grotere containers. Overdag kunnen mensen in de loods rondlopen, en soms buiten, maar dan staat er nog wel een groot hek om het geheel. Dit uitzetcentrum waar 200 mensen zonder papieren kunnen worden opgesloten, is gecreëerd naar een idee van oud-minister Nawijn van Vreemdelingenzaken. Aan een ander uitzetcentrum op Schiphol wordt nog gewerkt. Hier zal vanaf november plek zijn voor nog eens 100 mensen. Samen dus 300 plekken, met de bedoeling dit uit te breiden naar 600 per 2006. Omdat de bedoeling is dat mensen snel uitgezet worden, kunnen er per jaar 4000 mensen vastgezet worden. Op dit moment zitten elders in het land rond de 5000 mensen per jaar in vreemdelingenbewaring.

Snel uitzetbaar
Deze uitzetcentra zijn, in tegenstelling tot al eerder bestaande gevangenissen voor vreemdelingen, volgens Bredero alleen bedoeld voor opsluiting voor korte tijd. Het gaat namelijk om mensen die snel uitzetbaar zouden zijn. "Het is eigenlijk een soort opstapstation voor de luchthaven waar mensen een paar dagen, of soms nog geen dag, zitten voor ze op het vliegtuig gezet worden", vertelt Bredero.
De eerste weken dat het centrum nu gebruikt wordt, lijkt dit te werken. Zo zaten er bijvoorbeeld half juli 70 mensen in bewaring en een week later nog maar 10. Op 2 juli werd een groep van 100 Bulgaren per charter uitgezet. Normaal gesproken gaat dat uitzetten niet zo makkelijk omdat veel mensen niet over reisdocumenten beschikken. Daardoor is van de mensen in 'gewone' vreemdelingenbewaring meer dan de helft niet uitzetbaar. Echter, bij deze uitzetcentra ligt het 'streefpercentage' op 80%. Volgens Bredero kan dit doordat het mensen zijn waarvan 'bekend is wie ze zijn, ze hebben reispapieren'. Op de vraag of ze dan niet gepresenteerd hoeven te worden bij de ambassade of geen Laissez Passer (eenmalig reisdocument- LP) voor hen hoeft te worden aangevraagd, zegt ze: "Het kan dat dat vrij snel te regelen is. De politie belt bijvoorbeeld een ambassade en zegt: we hebben hier 20 mensen uit uw land, die willen we uitzetten, kunt u daar LP's voor geven. Dat duurt dan niet langer dan een paar dagen". Ze weet niet of LP's soms ook al van tevoren klaarliggen zoals een actievoerder in Rotterdam vertelt. Volgens een medewerker van het Autonoom Centrum in Amsterdam zijn er zelfs met bepaalde landen 'terugname-overeenkomsten' waarbij niet eens LP's meer nodig zouden zijn. Bredero zegt dat geen blanco LP's afgegeven worden. "Voordat een LP wordt verstrekt wordt in samenwerking met de diplomatieke vertegenwoordiging van het land van herkomst de nationaliteit en identiteit vastgesteld". Volgens A. van Kalmthout van de Tilburgse Universiteit die onderzoek doet naar vreemdelingendetentie, is er weinig zicht op hoe die diplomatieke vertegenwoordigers dat doen. Volgens Bredero zijn er met die landen, zoals Roemenië en Bulgarije, afspraken gemaakt waardoor het verstrekken van LP's makkelijker gaat dan normaal.

Registratie van een asielzoeker op Schiphol

'Veegacties'
Van Kalmthout denkt dat het wel kan kloppen dat vanuit de uitzetcentra een hoger percentage uitzetbaar is. "Het ligt eraan wie ze daar neerzetten. Polen zijn bijvoorbeeld meestal binnen 2 of 3 dagen uitgezet. Ze hebben vaak een paspoort op zak. Het geldt voor de meeste Oost-Europeanen die bijvoorbeeld in de kassen bij tuinders opgepakt worden dat ze makkelijk uitzetbaar zijn. Vaak gebeurt dat al direct vanuit de politiebureaus. De mensen die bij de 'veegacties' zijn opgepakt, zijn daardoor ook niet in de HvB's voor vreemdelingen zoals Tilburg en Ter Apel terechtgekomen". Bredero bevestigt dit. "Het gaat om mensen die zo kunnen vliegen. Het is niet zo dat nog van alles georganiseerd en geregeld moet worden voor ze kunnen worden uitgezet. Mensen die niet snel uitzetbaar zijn komen niet in deze uitzetcentra terecht". Vooraf wordt al een selectie gemaakt. Bijvoorbeeld na 'grootschalige acties'. 'Veegacties' vindt Bredero een 'afschuwelijk' woord.
Bredero vertelt hoe dat in zijn werk gaat: "Kijk, het gaat eigenlijk om klachten", zegt ze. "Iemand belt bijvoorbeeld de politie: 'In dat huis daar wonen meer dan 60 mensen, we worden gek van de herrie. Het zijn vieze huizen en er wonen illegalen. Die betalen 600 euro per week voor een gedeelde kamer'. Justitie wil de overlast en de huisjesmelkers aanpakken, dus komt er een inval en worden alle mensen naar hun identiteitspapieren gevraagd. Het kan dat ze gewoon legaal zijn en weer vrij komen. De mensen zonder geldige verblijfsdocumenten gaan naar een uitzetcentrum".

Criminelen?

Politie 'onzorgvuldig'
De rechter bepaalde in 31 van de 37 zaken dat de staandehouding en vasthouding van deze mensen 'onrechtmatig' was geweest en kende een schadevergoeding toe van 50 euro, alleen voor de nacht dat ze vastzaten. Voor de uitzetting zelf kan geen schadevergoeding verkregen worden. De rechter vond de aanhouding onrechtmatig omdat de mensen geen toegang hadden gekregen tot rechtsbijstand terwijl velen daar wel om gevraagd hadden zo bleek uit de dossiers. Anderen, waarbij dit niet uit het dossier bleek, zou volgens de rechter niet verteld zijn dat ze zouden worden teruggestuurd naar Bulgarije. Als dat bekend was geweest was het volgens de rechter 'voorstelbaar' dat ze wel een advocaat hadden willen spreken. "Er is heel onzorgvuldig met de rechtsbijstand omgesprongen", meent Holwerda. Ze hoopt dat de uitspraken van de rechter, die ook in andere steden gelijksoortige uitspraken deed, ertoe zullen leiden dat de politie zorgvuldiger optreedt bij dit soort acties. De Amsterdamse advocaat mr Flip Schüller was eveneens betrokken bij een van de grote veegacties, volgens hem 'free spirit' genoemd, vorig jaar in de hoofdstad. Dit was ook zo'n actie waarbij politie en Justitie de mond vol hadden over 'overlast en criminelen', maar in de 12 dossiers die hij te zien kreeg was daarvan niets te vinden. De mensen waren ook nooit voorgeleid wegens verdenking van strafbare feiten. Schüller kreeg eveneens te maken met niet al te netjes optreden van de politie. Zo won hij een rechtszaak waarbij de rechter meende dat de politie onrechtmatig een huis was binnengetreden. De politie wist enkel dat daar vroeger eens ooit illegalen verbleven. Dat was volgens de rechter onvoldoende reden (geen 'redelijk vermoeden') voor de binnentreding. De mensen die in het huis woonden of verbleven en daardoor uitgezet zijn, kregen eveneens alleen een schadevergoeding voor de tijd dat ze vastzaten, hooguit een paar dagen. Toen de rechter uitspraak deed waren ze allang weg. De advocaat heeft niemand meer kunnen zien. Diverse advocaten hebben erop gewezen dat bij de grote veegacties geen sprake was van criminelen en dat de politie onrechtmatig heeft gehandeld. Na een uitzending van Argos (VPRO-radio) zijn hierover in oktober en november 2002 kamervragen gesteld door GroenLinks waarop (voor zover bekend) tot dusverre nog geen antwoord is gegeven. Behalve voor de mensen die bij veegacties worden opgepakt is het uitzetcentrum eveneens bestemd voor mensen aan wie de toegang tot Nederland geweigerd is, oftewel die bij de grens zijn opgepakt. Daarnaast kan de capaciteit ook gebruikt worden (om leegstand te voorkomen) voor 'andere' vreemdelingen die snel uitzetbaar zijn, waaronder uitgeprocedeerde vluchtelingen. Nawijn had het plan om hier ook mensen te gaan opsluiten die nu door gemeenten worden opgevangen in afwachting van een procedure of terugkeer. Bij deze mensen ziet het er vooralsnog niet naar uit dat ze makkelijk verwijderbaar of snel uitzetbaar (zullen) zijn.

In het 'plan van aanpak' staat te lezen dat om de zoveel tijd het bestand gedetineerden in het uitzetcentrum wordt doorgenomen en als bij mensen op korte termijn geen perspectief is op uitzetting dan kan de bewaring verlengd worden of ze worden overgeplaatst naar een andere gevangenis. In die andere gevangenissen zitten mensen soms een half jaar of langer. De bewaring kan daar oplopen tot meer dan een jaar. Volgens Bredero zal dit in Rotterdam niet gebeuren. "De verwachting is dat een verblijf van langer dan een maand in het uitzetcentrum tot de absolute uitzonderingen zal behoren, maar (...) er is geen sprake van een (wettelijke) maximumtermijn".

Margreet Jenezon is freelance journaliste