Liefke Dolmans

Staatlozen
Estland, Letland en Litouwen zijn van oorsprong zelfstandige staten, die lange tijd speelbal van de geschiedenis zijn geweest. Rusland bezette de Baltische staten voor de Tweede Wereldoorlog totdat de nazi's de Baltische staten 'bevrijdden'. In 1944 nam de Sovjet-Unie de macht in de drie landen weer over. Deze periode duurde tot 1991. In dat jaar riepen de drie landen hun onafhankelijkheid uit. Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leidde ertoe dat vele miljoenen Russen inwoners werden van de staten die voor 1991 geen onafhankelijkheid bezaten, zoals de Oekraïne, de Centraal-Aziatische staten en de Baltische staten. Dit artikel zal ingaan op de problematiek van Baltische minderheden. Na 1991 besloot de Letse regering dat naoorlogse immigranten niet automatisch het Letse staatsburgerschap kregen. Op dit moment heeft ongeveer 20% van de bevolking (500.000) niet de Letse nationaliteit. Deze 'staatlozen' hebben geen stemrecht en kunnen niet in overheidsdienst treden. Wel hebben deze 'staatlozen' recht op een werkeloosheidsuitkering en zijn zij niet uitgesloten van andere sociale wetgeving. Naturalisatie geschiedt op basis van vrijwilligheid. Om te kunnen naturaliseren moet men een inburgeringexamen afleggen, waaronder een Letse talentest. Sinds 1991 zijn zeventigduizend personen genaturaliseerd. Human Right Watch geeft aan dat er geen systematische achterstelling plaats vindt in Estland van de Russische minderheid. Toch bestaan er problemen, vooral rond de integratie, met name de taal en het onderwijs leiden regelmatig tot moeilijkheden. Na de bezettingsjaren werden de Russen in Letland de grootste minderheid van de drie staten, gevolgd door Estland, terwijl Litouwen van de drie staten de kleinste minderheid Russen heeft. De Russen die in de Baltische staten bleven wonen worden nog steeds in Estland en Letland als bezetters gezien. In Litouwen speelt het minderhedenprobleem minder dan in de andere Baltische staten, eenvoudigweg doordat er in Litouwen 9% Russen wonen en omdat deze groep als volwaardige inwoners van Litouwen beschouwd wordt. Zij zijn in 1991 in één keer genaturaliseerd. Mede hierdoor zijn er nauwelijks etnische conflicten. Alleen het onderwijs en de taal leveren soms moeilijkheden op. Op de meeste scholen is het Litouws de onderwijstaal, hoewel er ook scholen zijn die zich richten op de etnische minderheden. Estland en Letland hebben een veel grotere groep Russen binnen hun grenzen wonen. In Estland is 32 procent van de bevolking geen autochtoon, 28% van de bevolking heeft een Russische achtergrond, 3% is Oekraïner en 2% is Wit-Rus. Letland heeft van de drie Baltische staten de kleinste autochtone bevolking, namelijk 57 % van de bevolking. Dertig procent van de Letse bevolking is Russisch, 4 % is Wit-Russisch. De Russische minderheid wordt gezien en behandeld als tweederangsburgers. Naast Russen vormen de Tartaren, Roma en Sinti en Duitsers samen een minderheid van 0,1%. Buiten deze minderheden hebben ook Polen en joden zich in de Baltische staten gevestigd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd 94% van de joodse bevolking van Litouwen (meer dan tweehonderdduizend mensen) omgebracht. De Sovjets deporteerden vervolgens nog grote aantallen Litouwers naar Siberië. In vergelijking met Estland en Letland leken de Sovjet-autoriteiten Litouwen echter minder te willen 'russificeren'. In de Baltische staten, vooral in Letland en Litouwen, manifesteert extreemrechts zich vooral in campagnes om collaborateurs van de nazi's te laten rehabiliteren.

Slechte behandeling in gevangenissen
Verscheidene internationale mensenrechtenorganisaties maken zich grote zorgen over de mensenrechtenkwesties in Estland, Letland en Litouwen, waaronder mishandeling en buitensporig geweld door de politie en marginale en armoedige omstandigheden in gevangenissen. Zo is er weinig hygiëne en medische zorg in de detentiecentra en zijn de meeste cellen smerig en is er geen ventilatie mogelijkheid in de cellen. De meeste cellen worden slecht verlicht met behulp van kunstlicht. Ook zijn er geen activiteitenprogramma's voor de gevangenen. Veel gevangenen zitten voor te lange periodes in voorhechtenis zonder enige vorm van berechting. Geweld tegen vrouwen en kinderen vindt in Estland buitensporig veel plaats. Estland heeft dan ook niet het VN-Vrouwenverdrag ondertekend. In dit verdrag is het streven naar gelijke rechten van mannen en vrouwen vastgelegd. De Letse vrouwengevangenis Uciema wordt door Amnesty International omschreven als inhumaan door o.a. overbevolking, de belabberde hygiëne en het ontbreken van een activiteitenprogramma. Het VN Comité tegen Foltering en het Europees Comité tegen Racisme en Onverdraagzaamheid tonen zich bezorgd over de mensenrechtensituatie in Litouwen. In Letland en Litouwen vinden stelselmatig martelingen plaats. Waarbij gevangen o.a. elektrische schokken krijgen toegediend, voor ander martelmethodes wordt gebruik gemaakt van plastic zakken en gasmaskers.

Extreem
De Letse nazi's hebben enkele monumenten opgericht voor SS-ers uit de Tweede Wereldoorlog. In november 2002 liet premier Repche bloemen neerleggen bij een SS-monument in het stadje Lesten. Daarnaast werden in hetzelfde stadje op 27 september 2003 nog drie SS-monumenten officieel ingehuldigd. Tijdens de tweede wereldoorlog vochten zo'n 150.000 Letten mee in de oorlog. Allen hebben zij destijds de eed van trouw afgelegd aan Adolf Hitler en hebben zij de SS-eed gezworen. De stad Lesten lag in 1944 op de frontlijn tussen de 300.000 nazi-bezettingstroepen en het Rode Leger dat Letland bevrijdde. De staat betaalde 4.000 dollar mee aan de kosten van dit nazistisch monument. De tv en radio zonden de ceremonie uit. Volgens het officiële standpunt van de regering heeft "de SS gevochten voor de vrijheid van het land tegen het Stalin-regime". Tijdens de Estse verkiezingen in maart 1999 deden de centrumrechtse partijen het onverwacht goed. De Vaderland Unie, de Partij van de Gematigden en de Hervormingspartij kregen elk rond de 16% van de stemmen. Zij behaalden samen een parlementaire meerderheid, 53 van de 101 zetels. Het Europese netwerk van Nieuwrechts: Synergies Européennes (SE) heeft naast afdelingen in Frankrijk, België, Zwitserland, Spanje, Italië, Duitsland, Rusland, Kroatië en Servië ook sympathiserende groepen in Litouwen en Letland. (Zie voor meer informatie over SE Alert! 1 februari/maart 2003).

Etnische Russische minderheden
Tijdens de Russische bezettingsperiode werden Russen, gedeeltelijk, gedwongen te immigreren uit Rusland en andere delen van de Sovjet-Unie naar Estland. Dit gebeurde zowel uit praktisch als uit ideologisch oogpunt. Er waren werknemers voor de industrie en legercomplexen nodig en Moskou wilde het percentage Russen in Estland vergroten. Als gevolg hiervan is ongeveer 28% van de bevolking niet van Estse afkomst. Een groot deel van hen heeft geen staatsburgerschap. De immigranten kregen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie niet de Russische nationaliteit en het onafhankelijke Estland gaf hen niet automatisch (zoals in Litouwen wel gebeurde) de Estse nationaliteit. Pas na een geslaagd toelatingsexamen in de Estse taal en cultuur mag men naturaliseren. Het totale aantal staatlozen bedroeg in 2003 ongeveer 165.000 mensen. De spanningen rond etnische minderheden in de Baltische staten (die door grenscorrecties zijn ontstaan) vormen geen uitsluitend Russisch probleem. Ook Hongarije, Slowakije en Roemenië kennen deze problemen. Zo heeft Hongarije etnische Hongaren in onder andere Polen en Roemenië wonen. In bijna geheel Oost en Midden Europa worden deze etnische minderheden gediscrimineerd. Verontrustend zijn de spanningen tussen de Russische Federatie en Estland en Letland over de behandeling van de Russische minderheden in deze staten. Vooral de in Letland en Estland wonende Russen worden meer en meer in het nauw gedreven. Zij zitten klem tussen de Baltische staten en Rusland. Met de afgelopen Europese verkiezingen bleek des te meer dat de Baltische staten genoeg hebben van Rusland en hiermee automatisch ook dat deze landen genoeg hebben van hun Russische minderheid. Met de toetreding van Estland, Litouwen en Letland tot de Europese Unie zal helaas de anti-Russische houding in de Baltische staten eerder toenemen dan afnemen.

Liefke Dolmans is student sociale wetenschappen aan de universiteit van Utrecht

http://web.amnesty.org/report2003/Est-summary-eng
http://web.amnesty.org/report2003/Lva-summary-eng
http://web.amnesty.org/library/Index/ENGEUR010022002?open&of=ENG-LVA
http://web.amnesty.org/report2004/ltu-summary-eng
https://www.hrw.org/
http://www.stelling.nl/wto/maicamp/99-9-9-2.html
http://www.nrc.nl/encyclopedie/1023434791407.html
http://cf.hum.uva.nl/oosteuropa/ablak/artikelen2002/letland_nov.html
https://www.indymedia.nl/nl/2002/07/5280.shtml

Hate music

Op 31 augustus 2002 zou PWA samen met onder andere Brigade M in Duitsland gaan spelen, maar het concert is vlak voor aanvang afgezegd. Op 22 november 2003 speelt de band op een festival in Vlaanderen, dat georganiseerd is door Blood & Honour Midgard.

Redactie Alert!

Letland, waar SS'ers geen nazi's zouden zijn

Letland is een van de drie Baltische staten die op 1 mei volgend jaar lid worden van de EU. Klachten over mogelijke discriminatie van de Slavische minderheden deed de jongste jaren in Brussel nog wel wat wenkbrauwen fronsen, maar was geen rem voor toetreding. Er zijn nog de aantijgingen dat veel Letten verdoken sympathie hebben voor de tienduizenden Letten die tijdens de Tweede Wereldoorlog bij de SS waren. De regering spreekt dat tegen, maar enkele recente feiten geven te denken.

Redactie Alert!