Interview vluchtelingenadvocaat

Jaap van Beek

Het ziet er niet uit zoals ik gewend ben. In dit advocatenkantoor, in het centrum van Amsterdam, heerst een lichte vorm van wanorde. In de wachtruimte staat naast een grote tafel een aantal kasten vol met wetboeken, maar ook met tijdschriften en kinderspeelgoed. Veel heen en weer lopende mensen. Bij Hamerslag & Van Haren, het kantoor waar zes advocaten zich bezig houden met vreemdelingen- en asielrecht, heb ik afgesproken met Frank van Haren, om te praten over de rechtspositie van vluchtelingen in Nederland.

Alert!: Het wordt voor vluchtelingen in Nederland steeds moeilijker het recht te krijgen wat ze zouden moeten behalen. Kun je dit toelichten?

"Het is in Nederland altijd al een ontzettend lange procedure geweest om te bepalen of iemand nu wel of niet een vluchteling is. Altijd heeft de asielzoeker veel kans gekregen om zijn zaak te etaleren. Lukte dit niet in de eerste procedure dan was het vaak zo dat we extra argumenten hadden of nieuwe documenten, nieuwe stukken uit het land van herkomst, of nadere bewijzen waarmee een tweede procedure gestart kon worden. Voor ons advocaten waren de grootste overwinningen altijd zaken die al helemaal waren afgekloven door vorige advocaten die op de zaak zaten en die tot niets hadden geleid. Dat je de zaak met behulp van Amnesty International, met hulp van een arts en mensen die ervaring hebben met traumatologie opnieuw presenteerde. Zo kon je toch nog tot begrip van de zaak te komen, en tot een erkenning. Maar nu is het zo de Raad van State heel strenge regels heeft gesteld waarin je bijna niet meer de kans krijgt om als je eenmaal je zaak verloren hebt te zeggen, ik kan het beter uitleggen, jullie hebben me niet begrepen, kijk nog eens naar de zaak. De Raad van State heeft dat helemaal afgeschermd, dus als je eenmaal nu af bent ben je ook voorgoed af. Dit uit zich ook in de procedure bij de aanmeldcentra, daar ben je in 48 uur doorheen en daar gaat nogal eens wat mis. Het grote voorbeeld hier is altijd dat wat de afgelopen zomer gebeurd is.Er kwam een vrouw aan op Schiphol die heel ernstig verkracht is en zwaar getraumatiseerd. Het lukt haar niet in 48 uur om juist die achtergrond van haar vlucht te vertellen. Je ziet daar op Schiphol rechtshulpverleners, mensen van de IND en marechaussee en je weet niet eens precies met wie je praat. In dat opzicht is het begrijpelijk dat deze vrouw haar verhaal niet goed kwijt kon, maar zij wordt dus gewoon afgewezen, verliest alles in no time en de advocaten zien op dat moment ook geen kans om iets voor haar te betekenen. Een maand later, ze is wel in Nederland want ze kon niet uitgezet worden naar Afghanistan, komt het hele verhaal naar buiten. Amnesty vraagt, wilt u nog eens naar de zaak kijken, we hebben hier een psychiater erbij. Dat is tegenwoordig dus niet meer mogelijk. Het is over en sluiten. "Het is heel erg wat er met u gebeurd is mevrouw maar dat had u meteen moeten vertellen, nu kan dat niet meer." Dat is een beperking. Een andere beperking van de rechten van asielzoekers in Nederland is dat in het verleden het bij de korte procedure de bedoeling was om de zogenoemde rugzak- of asieltoeristen er uit te halen. Indertijd waren er Roemeense jongeren die asiel aanvroegen en dan drie maanden hier op vakantie waren en weer afreisden. Men ging er van uit dat zo'n 20% van het totale aantal asielverzoeken bestond uit deze asieltoeristen, of andere asielzoekers met een flinterdun vluchtverhaal. Het was de bedoeling deze mensen niet tot de procedure toe te laten. Nou dat is al omgekeerd, 80% word nu afgehouden en 20% word nu toegelaten tot de procedure."

Alert!: Bestaan die rugzak-asielzoekers ook echt?

"Die bestonden in elk geval in 1994 toen die regelingen werden ingesteld. Het was beperkt tot mensen uit het Oostblok die dan net allemaal de 'nieuwe vrijheid' hadden gevonden. Maar goed, nu wordt die regeling gebruikt om mensen die geen documenten hebben, niet door de procedure te laten gaan. Als je nu geen documenten hebt, dan kan je het wel vergeten. Laten we zeggen dat die meneer Chavez uit Venezuela binnenkort moet vluchten en hij zou in Nederland aankloppen. Iedereen weet wie hij is, iedereen weet dat er al eens op hem geschoten is en dat hij gevaar loopt. In theorie is het zo dat als hij zonder paspoort komt, de IND tegen beter weten in mag zeggen, ja u heeft geen paspoort. U kunt niet bewijzen wie u bent en waar u vandaan komt. Verder geloven we u dus ook niet. Als de IND dat stelt dan mag de rechtbank niet zeggen, ja maar dit is meneer Chavez en die loopt gevaar. Want de redenering, iemand heeft geen paspoort en nou geloven we de rest ook niet, dat is een geldige redenering. Dan mag van de Raad van State de rechtbank daar niet meer aankomen. Dus als de IND zegt het is niks, dan blijft het niks. Dat zijn echt beperkingen die vroeger niet bestonden."

Alert!: Worden hier dan mensenrechten geschonden?

"Ja, in mijn ogen wel. In mijn ogen is Nederland zelf een steeds groter schender van mensenrechten. En dan niet zo zeer aan de kant van het niet toelaten. Ik denk dat daar ook internationale verdragsbepalingen worden geschonden, maar ik zie de schendingen van de mensenrechten meer in de achterkant van de procedure.

AZC-uitzetting

Het meteen mensen de polder insturen met kinderen, met bejaarden. Het ondanks allerlei verplichtingen geen medische zorg, geen scholing, geen onderdak en geen voedsel geven. En dan gewoon tegen ze zeggen: 'u bestaat niet meer'. Zo kan een vluchteling soms niet uitgezet worden. Het land van herkomst wil niet meewerken, of Turkije laat iemand niet door naar Koerdistan. Maar de overheid zegt even goed, u mag hier niet zijn en we gooien u uit uw huis en we geven u geen zorg. Dat is in strijd met bijvoorbeeld het internationaal verdrag inzake economische, culturele en sociale rechten, waarin artikel 11 zegt dat ieder mens recht heeft op onderdak, voedsel en kleding. Bij de zogenaamde Dublin claimanten heb je hetzelfde verhaal. Nederland zegt, je vraagt hier asiel aan maar dat krijg je niet. We vermoeden namelijk dat je al in Duitsland bent geweest maar dat gaan we uitzoeken. In de tussentijd krijgt de Dublin claimant de plicht opgelegd hier te blijven, zich beschikbaar te houden en zich te melden. In die tijd, volgens de bepalingen van het verdrag, zou die persoon dus ook recht op opvang moeten hebben. En dat heeft Nederland altijd geweigerd en dat hebben ze nu geloof ik 3 maanden geleden (november 2002 JvB) wel toegezegd, maar nog altijd krijgen deze mensen geen opvang. Dit zijn aanwijsbare schendingen van verdragsbepalingen waar juist de basisrechten van mensen zijn vastgelegd."

Alert!: Kan je iets vertellen over de AMA-kampen?

"Nou ja, ik heb natuurlijk gehoord wat ze daar in Vught hebben ingericht en de beperkingen die ze die kinderen allemaal opleggen. Ja, ik weet niet precies of het de mensenrechten raakt. Zij verdedigen het met allerlei -psychologie van de koude grond opvoedingsachtige- argumenten. Maar ze benadrukken tegelijkertijd dat de kinderen daar vrijwillig zijn. Maar het is wel zo dat als ze daar weglopen, die kinderen geen contact, geen voedsel en geen onderdak hebben. Dus eigenlijk zijn ze wel gedwongen. In die zin denk ik dat ook daar in strijd met de internationale verdragen wordt gehandeld, en er dus ook mensenrechten worden geschonden."

Alert!: En hoe zit het met het schenden van rechten met betrekking tot de toelating tot Nederland?

"In de toelating is het veel moeilijker aan te wijzen. De toelating is iets wat in de rechtbank word uitgeknokt. Tot de nieuwe vreemdelingen wet maakten we ruzie over asielzaken, en was de rechtbank de hoogste instantie. In de rechtbank wonnen we 33 tot 35 % van onze zaken. Vaak op formele redenen maar ook heel vaak inhoudelijk.
Dat hele stuk is gewoon totaal verdwenen, de IND heeft van nu af aan gewoon altijd gelijk. En dat betekent volgens mij dat de zeef zo ver dicht is dat er meer mensen worden buitengesloten dan Nederland zich heeft verplicht binnen te laten. Alleen is het dan veel moeilijker te zeggen, daarmee schendt Nederland dat en dat mensenrecht. Ik vind dat ze geen eerlijke procedure krijgen en dat daarmee artikel 6 van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) wordt geschonden. Daarin staat dat iedereen een eerlijke procedure moet hebben. Maar als je over de asielprocedure in Nederland praat zegt de Raad van State, artikel 6 EVRM telt niet voor de asielprocedure. Dan ben je in cirkeltjes aan het lopen om te proberen aan te wijzen waar de schending zit. Ik durf het niet precies te zeggen zolang de Raad van State stand houdt en wij geen individuele zaken in Europees verband hebben gewonnen, daar en daar zit 'em de schending van het mensenrecht."

Alert!: Hoe kan je Nederland, op dit gebied, internationaal plaatsen?

"In Europa op dit moment als één van de strengste. Eerst was Denemarken de strengste. Toen nam Nederland de Deense regelgeving een heel eind over. Dan zie je dus ook meteen gebeuren dat Zweden nu opeens kampt met een hogere instroom asielzoekers van ik geloof wel 60%. Groot Brittanië heeft hetzelfde. Die gaan dus nu kijken hoe Denemarken en Nederland dat gedaan hebben. Dan komen er een paar woeste wetgevingen en dan krijg je de balans weer andersom."

Alert!: Dus zo wordt de strengste wetgeving de norm?

"Ja, dat is tot nu toe steeds zo in Europa. En Nederland loopt daar momenteel behoorlijk in voorop."

Alert!: Is Nederland altijd al zo streng geweest met de asielprocedures?

"Ik denk dat het door de jaren heen steeds een beetje strenger is geworden, steeds een beetje verder aangetrokken is. In feite is de grootste verandering toch gebracht door het Paarse kabinet. En wat dat betreft heb ik Nawijn wel eens horen zeggen, en ik geloof ook dat dat waar is, dat hij zelf nauwelijks veranderingen heeft aangebracht. Door de driejarentermijn te schrappen, heeft hij wel een hele gemene verandering aangebracht. De driejarentermijn was een uitlaatklep in de oude procedure, die inhield dat als je procedure door schuld van de IND langer dan 3 jaar duurde, je een verblijfsvergunning kreeg. Nawijn heeft de drie jaren termijn overigens zelf in 1994 ingesteld. Het Paarse kabinet heeft de wetgeving veel strenger gemaakt, maar die soep is nooit zo heet gegeten. Pas vanaf die sentimenten met Fortuyn en Leefbaar Nederland is er ineens iets wakker geworden in de lagere ambtenarij van 'nou mogen we, en nou gaan we ook!' En dat vind ik het gevaarlijke. Ik heb het bijvoorbeeld gemerkt met mensen, ook minderjarigen, die al 4 of 5 jaar lang zich elke week melden bij de politie in Drachtensmallingerland of weet ik veel waar. Als ze nu eens een keer niet komen en dan komen ze volgende week met een doktersbriefje: 'Sorry dat ik vorige week niet gestempeld had, maar ik was ziek'. Dan zegt die man terwijl 'ie de vluchteling tegenover zich heeft: 'Niks mee te maken, die dokter die ken ik niet, ik ken dat briefje niet, ik verklaar u heden met onbekende bestemming vertrokken'. Dit heeft voor de vluchteling het gevolg dat zijn geld wordt gestopt en dan wordt je gedwongen om in Ter Apel een nieuwe aanvraag in te dienen. Hieruit volgt een lijdensweg waar je u tegen zegt. Dit soort geintjes konden ze al uithalen onder de door Paars gemaakte wetgeving, maar dat deed géénéén ambtenaar. Dat zijn ze pas gaan doen zonder dat ze uit Den Haag officiële andere instructies hebben gehad, maar wel hun oren naar een in mijn ogen fascistische wind hebben laten staan van nou kijk, nou mogen we. Nou mogen we al die leugenaars eens terugpakken. Zo denkt menig lagere ambtenaar. En dan is de beer los."

Alert!: Hoe kan de huidige gang van zaken worden gekeerd?

"Zoals het nu gelopen is, moet het parlement dat doen. Wellicht zal na de verkiezingen het CDA de grootste partij worden. Dan moeten we hopen dat daar de reli-lobby van het CDA toch op een gegeven moment zegt: 'tot hier en niet verder'. Kijk, het CDA is intern natuurlijk super verdeeld. Je hebt menig burgemeester van het CDA die tegen de vreemdelingenpolitie moet zeggen: 'Pak die mensen op en gooi ze er uit', en tegelijkertijd storten ze geld bij de diaconie, waarvan ze weten dat het voor het grootste gedeelte aan illegalen word uitgegeven. En juist de lobby om uitgeprocedeerden te helpen is onder de christelijke kerken ontzettend sterk. Terwijl er vanuit dezelfde hoek ook de hardste uitspraken worden gedaan en de hardste wetgeving word ingevoerd. Nawijn was in feite ook een CDA-er."

Alert!: Kunnen advocaten wat bereiken bij het Europees Hof?

"Je kunt een hele hoop dingen niet aankaarten. Dus als er gewoon een hele asielprocedure doorlopen is, en er zijn verder regelmatige dingen gebeurd en het eindpunt is, hij is geen vluchteling, dan kun je in principe daar niet mee naar het hof. Maar er zitten altijd formaliteiten halverwege de procedure die wellicht wel raken aan dingen waar het hof bevoegd in is. Daar moet harder naar gezocht worden en meer aandacht aan worden besteed. Andere advocaten zijn mij daar al in voor gegaan en ik heb dat ook nog niet helemaal paraat hoe we dat precies moeten doen. Maar daar liggen wel mogelijkheden. Ik zie ook een mogelijkheid in de nieuwe vreemdelingenwet. Daarin is opgenomen dat als je buiten je eigen schuld niet uit Nederland kunt vertrekken, dan moet je denken aan iemand wiens land niet meer bestaat, of in oorlog is, dat je dan een vergunning tot verblijf kan krijgen. Op hetzelfde moment dat het parlement zo'n artikel in de nieuwe wet laat zetten, geven ze de IND echter de vrije hand om het onmogelijk te maken om dat te bewijzen. Tot nu toe is het één op de 10.000 die het is gelukt om te zeggen, ik ben buiten schuld.

Jaap van Beek is lid van de redactie van Alert!