Gevangen in grenzen

Liefke Dolmans

In Nederland zijn op dit moment voor zover bekend tien plaatsen waar vluchtelingen en migranten gevangen zitten. Deze vluchtelingen hebben geen andere misdaad begaan dan dat zij 'illegaal' zijn.

De informatie over deze gevangenissen in Nederland is zeer schaars en wordt vaak verzwegen door de politiek en de media. Ook Justitie geeft weinig, en dan vaak ook nog misleidende, informatie. Het is over het algemeen al moeilijk te zeggen waar mensen opgesloten zitten, dus waar de gevangenissen zijn. Maar ook is vaak moeilijk te achterhalen wie er waar zit en wat er binnen gebeurt. Om de informatie die er wel is breder te verspreiden volgt hieronder een beknopte samenvatting van de locaties waar vluchtelingen ondergebracht worden en een korte schets van de problematiek in Nederland rond vluchtelingengevangenissen. Ter illustratie worden voorbeelden gegeven van vluchtelingenkampen in Australië, Duitsland en Engeland. De kernvraag van dit stuk is; gaan we in Nederland de richting op van de Australische gevangeniskampen voor 'boatpeople'? (vluchtelingen die per boot Australië bereiken)

Australië, Engeland, Duitsland
Het grootste Australische vluchtelingenkamp Woomera ligt acht uur rijden van de bewoonde wereld midden in de woestijn. De vluchtelingen (waaronder ook kinderen, zieken en ouderen) staan de hele dag buiten in de brandende zon. Er is niets te doen. Ze worden zwaar bewaakt. Per vluchteling wordt per dag 120 Euro aan kosten gemaakt, die grotendeels besteed worden aan privé-beveiligingsdiensten. Het overgrote deel hiervan is ten behoeve van bewaking en versterking van het kamp. Al klinkt het vrij ongeloofwaardig, veel van de vluchtelingen proberen regelmatig zelfmoord te plegen, hiervoor drinken ze bijvoorbeeld shampoo of snijden ze zich open met alles wat ze te pakken krijgen. De mensen zitten hierdoor onder de littekens. Het gevolg van de omstandigheden in deze kampen in Australië is dat vluchtelingen in veel kleinere aantallen naar Australië vluchten. De kampen zijn niet bedoeld als opvangkamp waar gewacht wordt op een eventuele verblijfsvergunning. Deze kampen zijn uitsluitend bedoeld als gevangenis. Na vrijlating worden de vluchtelingen dan ook direct teruggezonden naar hun land van herkomst. Er zijn aanwijzigen dat we in Europa dezelfde richting op gaan. In Duitsland en in Engeland zijn nu al redelijk vergelijkbare gevangeniskampen voor vluchtelingen. Deels in experimentele fase, maar er zijn ook kampen die al even 'ver' zijn. In deze kampen kunnen mensen net zoals in Australië voor een onbeperkte periode opgesloten worden.

Daling asielaanvragen

PI Overijssel, Locatie Zwolle Centrum (vrouwen) Capaciteit: 61 personen
PI Haaglanden (vrouwen) Capaciteit: 40 personen
PI Tilburg Capaciteit: 525 personen
PI Ter Apel Capaciteit: 384 personen
PI Amsterdam Grenshospitium De Weg Capaciteit: 48 personen
PI Utrecht Nieuwegein (logeren tijdelijk) Capaciteit: 24 personen
PI Rijnmond Bergstraat Capaciteit: 96 personen
PI Noord-Holland, Hoorn, Oostereiland Capaciteit: 72 personen *
PI Grenshospitium Amsterdam Tafelbergweg Capaciteit: 150 personen

Totaal: 1408 personen

* In het Noord-Hollands Dagblad van 15/1 2003 zegt justitie de huur van het Oostereiland te hebben opgezegd, omdat het te duur zou zijn de cellen te verbouwen. Wanneer het definitief als vluchtelingengevangenis sluit, is echter onbekend.

Er zijn zoals gezegd zeker acht plaatsen waar vluchtelingen in Nederland opgesloten zitten. Deze gevangenissen worden aangegeven met verschillende woorden. Zo zijn er huizen van bewaring (bv. in Zwolle), AZC 's met (groeps)cellen, er is een Justieel Complex (JC) Willem II te Tilburg, maar ook zijn er grote gevangenissen met vleugels voor bewaring van vluchtelingen. Deze gevangenissen worden Penitentiaire Inrichtingen (PI) genoemd. Voorbeeld hiervan is het bij vluchtelingen beruchte Ter Apel, gevangenis bij het Verwijder-Centrum (VC) van vluchtelingen. Hier worden uitsluitend vluchtelingen in bewaring genomen. Het Penitentiair Centrum (PC) in Nieuwersluis is hier een variant van. Nieuwersluis is een oude militaire gevangenis aan de Vecht. Er zijn groepscellen en individuele cellen. Alle cellen zijn zwaar verwaarloosd en te klein. Dit is de reden waarom de gevangenis voor militaire doeleinden gesloten is. Een gedeelte van deze kleine cellen wordt op het moment niet meer gebruikt en afgebroken. Nieuwersluis heeft momenteel vooral een doorsluisfunctie naar Schiphol voor verwijdering of vervoer van een gevangenis naar een rechtbank. Hiernaast kunnen vluchtelingen maximaal tien dagen vast gehouden worden in een cel op het politiebureau. Het passantenverblijf op Schiphol heeft groepscellen voor illegalen, opsluiting in individuele cellen vindt alleen plaats bij problemen. Buiten de luchthaven bij het marechausseegebouw is een cellenblok voor passanten. Ook daar zijn groeps- en individuele cellen. Tenslotte is er ook nog het Grenshospitium. Het gebouw staat op grond van de gemeente Amsterdam, buiten de bebouwde kom, op een industrieterrein langs de snelweg Amsterdam-Utrecht. Op hetzelfde terrein staat de jeugdgevangenis ' 't Nieuwe Lioyd'. Deze grensgevangenis heeft een dubbele functie: 'grenslogies' voor vluchtelingen die via de Nederlandse Schengen-buitengrenzen binnenkomen en een HvB (Huis van Bewaring) voor illegalen. Beide afdelingen zijn strikt gescheiden. Er zijn cellen waar gezinnen opgesloten worden. Dit is mogelijk volgens de Nederlandse wet. Kinderen zonder legale status vallen niet onder de leerplicht. Er wordt voor hen een uitzondering gemaakt op de wet die verbiedt kinderen op te sluiten en zeker bij volwassenen. Bij 'onrust' worden mensen overgeplaatst naar de strafinrichtingen Esserheem in Veenhuizen of de Zwaag in Hoorn.Het doel van de gevangenis is de afgelopen jaren nogal wisselend van karakter. De laatste ontwikkeling is het omvormen van de HvB vleugel tot een vleugel voor illegale vrouwen.

Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers
Ondanks veel protest vanuit vluchtelingenorganisaties is op 11 november 2002 de AMA-campus in Vught geopend. Een jaar lang zal hier een proef uitgevoerd worden met 360 alleenstaande minderjarige gevluchte jongeren tussen de 15 en de 17 jaar oud. Zij mogen in deze periode het terrein niet verlaten en zitten in feite opgesloten, Alleen in noodgevallen mag de jongere het terrein verlaten, bijvoorbeeld voor een ziekenhuisbezoek. De vraag is echter in hoeverre hiermee de rechten van het kind door de Nederlandse regering worden geschonden, immers geen mens mag van zijn vrijheid worden beroofd als hij of zij geen misdaad heeft begaan. Het campusmodel is onder andere gebaseerd op de methodiek van Glenn Mills, een heropvoedinginstituut voor jonge criminelen. Hiermee worden gevluchte jongeren letterlijk als criminelen bestempeld. Het beleid van de campus is niet (zoals men wellicht zou denken in het huidige verplichte integratiecursussen klimaat van Nederland) gericht op integratie in de Nederlandse cultuur. Maar zij is gericht op de terugkeer naar het land van herkomst. De jongeren verblijven maximaal anderhalf jaar op de campus, daarna is het de bedoeling dat de jongeren Nederland weer verlaten. Het campusmodel in het kort: op de campus gelden uiterst strenge regels. Om zo de jongeren te motiveren om terug naar hun land van herkomst te gaan. Een paar voorbeelden van deze regels zijn: om 6.30 uur verplicht opstaan en om 22.30 uur verplicht slapen op zalen met zeven andere jongeren. De gehele dag is er een gevuld programma, hierdoor hebben de jongeren weinig tot geen tijd voor zichzelf. In het eerste campusconcept mochten de jongeren niet roken, drinken en drugs gebruiken, inmiddels mogen de jongeren wel roken. Ook was er sprake van verplichte campuskleding. Waarbij onderscheid gemaakt werd tussen net aangekomen jongeren (groene kleding) en de ouderen; ouderen krijgen bij goed gedrag rode kleding. Dit is op het moment niet meer verplicht maar in de praktijk worden alle persoonlijke spullen van de jongeren bij binnenkomst ontnomen, waardoor ze vaak noodgedwongen in de campuskleding rondlopen. De jongeren krijgen slechts 4 Euro in de week zakgeld, waardoor het kopen van kleding geen prioriteit wordt. Hiernaast moeten de jongeren verplicht engels spreken, ook als ze dit nooit in hun leven gedaan hebben. Als de jongeren aankomen op de campus, de meeste jongeren worden direct uit het aanmeldcentrum hiernaar toe gestuurd, vallen zij direct onder het 'rookiesprogamma'. Rookies kunnen door middel van een puntensysteem voortgang boeken naar de seniorfase en zodoende meer privileges krijgen. De voortgang is gerelateerd aan het opvolgen van regels (bijvoorbeeld het op tijd opstaan levert een punt op), de deelname aan alle programmaonderdelen en de gevolgde scholing. De punten worden op een scorekaart bijgehouden, privileges zijn onder andere een slaapkamer met drie kamergenoten in plaats van de gebruikelijke zeven, bezoek aan de kantine en soos op het terrein, een andere kleur kleding (voor de senior). Wangedrag of ongehoorzaamheid leidt tot aftrek van vergaarde punten of zakgeld, in bepaalde gevallen kan dit leiden tot degradatie van een senior tot rookie.. De jongeren zijn verplicht hun ID-kaart altijd bij zich te dragen. De rookies komen met de ID- kaart in de "groene ruimtes" zoals de slaapkamer en de woonkamer van de rookiesgroep. De seniors kunnen met hun ID-kaart naar de bioscoop en de soos op het terrein. Deze punten vormen geen totaal van het gehele campusbeleid. Zij dienen hier als voorbeeld voor het beleid op de campus. De gehele methodiek is bij het COA vervaardigd en gebundeld in het handboek: "Transcultureel Competentiegericht werken". Per 1 januari zal volgens dezelfde principes een campus gaan draaien in Deelen (Zie kader).

Toegestuurde persverklaring:

AMA-CAMPUS IN AANBOUW ONTMANTELD

In de nacht van 29 december hebben wij bij de spoedig te openen AMA-campus te Deelen actie gevoerd tegen het huidige repressieve AMA- (Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers) beleid. Wij hebben de gevangenis elementen aan de gebouwen, op de campus, zoveel mogelijk verwijderd. Met onze actie willen we een steentje afbreken van het huidige repressieve vluchtelingenbeleid. We willen tegelijk een steentje bijdragen aan een verdraagzame samenleving.

Op de campus wordt een zeer streng regime ingesteld wat is afgekeken van "Glenn MilIs", een heropvoedings- en conditioneringsgevangenis voor zware criminele jongeren in de VS. AMA's zijn echter geen zware criminelen, maar jongeren die zijn gevlucht en veelal getraumatiseerd. Ze hebben goede opvang, begeleiding en liefde nodig. Dit regime slaat dan ook de plank volledig mis.

Wettelijk gezien mogen AMA's niet gevangen worden gehouden, vandaar dat de campus "gesloten" wordt genoemd. Gezien het strenge regime, de geslotenheid en de geïsoleerdheid is er naar onze mening wel degelijk sprake van een gevangenis.

Daarnaast is het regime op zo'n campus in strijd met de internationale verdragen van de rechten van het kind. Bij de opening van de AMA-campus te Vught is er veel kritiek en protest geweest vanuit verschillende kanten. Het gevangenisachtige regime in Vught is onmenselijk en de benadering van AMA's als ongewenste vreemdelingen is zeer ongepast. Vele AMA's zijn al weggelopen uit de campus. Bij de voorbereidingen aan de campus in Deelen heeft men zich niets aangetrokken van al deze kritiek en wil men het beleid van Vught juist voortzetten.

Het AMA-beleid maakt deel uit van een repressief vluchtelingenbeleid. Wij vinden dat dit beleid en halt moet worden toe geroepen. Wij zijn van mening dat AMA's, net als ieder mens, recht hebben op keuzevrijheid en vrijheid van bestaan en dat ze welkom zouden moeten zijn in de Nederlandse samenleving.

De campus in Deelen staat haaks op dit idee. Wij hopen dan ook van harte dat geen enkele AMA ooit ook maar een voet over de drempel van de campus hoeft te zetten.

Mensenrechtenschendingen
Door het geven van verschillende definities voor vluchtelingengevangenissen worden deze praktijken ondoorzichtiger. Hierdoor is het lastig concreet kritiek te uiten op het beleid van de huidige politiek omtrent de opsluiting van vluchtelingen. Bij het ontstaan van problemen, of bij het uitlekken van praktijken die binnen de muren van de instellingen hadden moeten blijven (zoals mensonwaardige zaken) in één van de gevangenissen. In deze gevallen wijst de overheid erop dat deze praktijken alleen voorkomen in de desbetreffende instelling. Andere instellingen vallen niet onder dezelfde noemer en zijn niet aan te vallen met dezelfde kritiek. In Trouw van vrijdag 1 november jl. werd hierover bericht in een artikel (een artikel over opsluiting van asielzoekers is op zich al opzienbarend) met als kop "Aanmeldcentra mogen mensen niet opsluiten." In dit artikel komt naar voren dat het gerechtshof in Den Haag bepaald heeft dat de Nederlandse staat binnen dertig dagen een einde moet maken aan de onrechtmatige vrijheidsontneming van asielzoekers in de aanmeldcentra. Het gaat hier slechts over drie plaatsen (Zevenaar, Rijsbergen en Ter Apel). Andere gevangenissen worden niet genoemd en hoeven zich daarmee ook geen zorgen te maken over deze uitspraak. Zij vallen immers niet onder de definitie aanmeldcentra, terwijl er even goed mensonwaardige praktijken aan de gang zijn. Thomas Spijkerboer, hoogleraar migratierecht aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, noemt het Haagse arrest "niet verassend." Volgens hem was het "eerder de vraag wanneer een rechter zo'n uitspraak zou doen, dan of die er zou komen. (...) Het is echter een herhaling van 1988, toen werd geoordeeld dat het opsluiten van asielzoekers op Schiphol niet door de beugel kon." Om dat te omzeilen is daar toen een noodwetje voor gemaakt. Een zelfde scenario voorziet Spijkerboer in dit geval. Volgens hem kan justitie vier dingen doen: in cassatie gaan, maar dat lukt waarschijnlijk niet binnen een maand; het slot van de deuren doen; de naam veranderen van de aanmeldcentra of de Vreemdelingenwet 'repareren'. Waarschijnlijk kiest de overheid voor een van deze laatste mogelijkheden, omdat het al vaak op die manier is gegaan. Vragen die bij dit alles rijzen hebben in de eerste instantie te maken met discriminatie door een overheid die onderscheid wenst te maken tussen 'legale' en 'illegale' mensen. Waarom gelden er andere maatstaven voor geïllegaliseerden? Hoe kan het dat mensen zonder stafblad opgesloten zitten en in veel gevallen voor langere periodes in gevangenissen verblijven dan 'legale criminelen'. Maar ook rijst de vraag waarom de maatstaven voor het opsluiten van 'illegalen' anders zijn. 'Illegalen' mogen wel met acht personen in een cel gezet worden, terwijl de discussie rond het opsluiten van meerdere 'legale criminelen' in één cel al tot veel protest leidt. Onderzoek wijst bovendien uit dat opsluiting in een cel tot opeenstapeling van problemen leidt tijdens maar ook na de detentie periode. Ook moeten vraagtekens gezet worden bij het besluit gezinnen en dus ook kinderen op te sluiten. Voor deze kinderen geldt blijkbaar geen leerplicht. Een ander verschil is dat legale gedetineerden weten voor hoe lang ze worden opgesloten. Voor vluchtelingen is dit onduidelijk en vaak ook niet te achterhalen. De periode wordt makkelijk met een paar maanden verlengd zonder een concrete reden. Na gemiddelde detentie van negen maanden komen de vluchtelingen in een nieuwe toelatingstoetsprocedure, waarna de meeste mensen uitgezet worden of ze belanden weer terug in de illegaliteit op straat. Hier gaat het om meer dan de helft van de ex-gevangenen. Zolang we in een samenleving leven waarin er onderscheid wordt gemaakt tussen mensen, zolang we in een wereld leven waar het getolereerd wordt dat er mensen zijn die denken het recht te hebben om macht uit te oefenen op mensen die in hun ogen ' minder ' zijn, zal het nodig zijn om actie te blijven voeren voor de menselijke gelijkwaardigheid.

Liefke Dolmans, studente algemene sociale wetenschappen

Bronnen:
www.antimedia.net/xborder
www.barbedwirebritain.org.uk
www.immigratie.nl
www.ind.nl
www.melbourne.indymedia.org
www.rufugeesaction.org.au
www.samah.nl
Grensgevangenen, Autonoom Centrum
Trouw, 1 november 2002
De begroting voor 2003 Vreemdelingenzaken en Integratie

Advertentie
'Nee heb je, ja kan je niet krijgen'
De achterkant van het Nederlandse Asielbeleid

Dit boek geeft een kijk op 15 jaar hulpverlening en actievoeren voor uitgeprocedeerde vluchtelingen. Hoe kleine organisaties als het ASKV Steunpunt Vluchtelingen de afgelopen 15 jaar hun kont tegen de krib van het rigide asielbeleid hebben gegooid. Aan het woord komen naast mensen die werkzaam zijn in dergelijke organisaties: subsidiegevers, medische hulpverleners, kerken, actievoerders, (gedetineerde) vluchtelingen, politici en advocaten. Het boek is bestemd voor iedereen die vluchtelingen een warm hart toedraagt. Zij die zich beroepshalve met vluchtelingen bezighoudt en zij die in de toekomst een helpende hand willen uitsteken. Bijzonder is dat het boek is geschreven door schrijvers en journalisten met of zonder verblijfsvergunning. Vluchtelingjournalisten van On File werkten samen met Nederlandse journalisten als Ricci Scheldwacht, Judith Neurink, Frans Heddema, Sytse van der Zee, Chris Keulemans, Hedda van Gennip, Hans van Heijningen en de opdrachtgevers van het ASKV. Verder werkten mee aan het productieteam: Paulien Bakker, vormgeving Kummer en Hermann en de foto's zijn gemaakt door Saad Jasim.

U kunt dit boek bestellen door 12 Euro (inclusief 2.25 Euro portokosten) over te maken op girorekening 7913334 tnv Stichting ASKV/SV onder vermelding van 'Boek'. Voor meer informatie: 020-6272408 of kijk op www.askv.nl