Boekbespreking: Sinti en Roma onder het hakenkruis Liefke Dolmans Tijdens een rondleiding in het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau (Polen) vroeg ik ooit aan een medewerkster in welk gedeelte van het Kamp de barakken van de Sinti & Roma waren. De vrouw antwoordde mij dat die er niet waren. Deze reactie lijkt typerend voor de omgang met de geschiedenis van de Sinti & Roma tijdens de Holocaust. Met name in voormalig Oost-Europa maar ook door veel West-Europeanen wordt de Holocaust nog regelmatig uitsluitend in verband gebracht met Joodse slachtoffers. Langzamerhand komt hier echter verandering in. Het nieuwste boek van Lydia Chagoll is een grote stap in de erkenning van het lot van de Sinti & Roma. Met haar boek geeft zij een stem aan de half miljoen Sinti & Roma die vermoord of omgekomen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog. In het boek 'Zigeuners' Sinti & Roma onder het hakenkruis doet Chagoll dan ook een overtuigende poging om de wreedheden die de nazi's tijdens en in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog begingen, het stempel van genocide te geven. De term Holocaust is voor haar te vaak door orthodoxe Joden geclaimd: als een genocide op (uitsluitend) joden in de Tweede Wereldoorlog. De schrijfster heeft daarom de voorkeur voor de meer neutrale term genocide. Met het schrijven van haar nieuwste boek heeft de Joods-Belgische auteur een beroep gedaan op haar brede kennis van de ideologie van de nazi's en de vernietigende kracht van het nazi-regime. Het boek begint bij de eerste vormen van maatschappelijke uitsluiting van Roma, Sinti en Joden begint jaren dertig in Duitsland. Sinti & Roma werden in die jaren door de nazi's gezien als asociaal en crimineel. Dit veranderde echter in het midden van de jaren dertig: de Sinti & Roma krijgen het etiket van 'rasonzuivere individuen' en om die reden werd hen bijvoorbeeld het stemrecht ontnomen. Ook mochten Roma en Sinti niet meer trouwen met 'raszuiveren' en kregen zij andere persoonsbewijzen dan de overige Duitsers. Niet veel later zullen de eerste rassenwetten van Neurenberg worden aangenomen, waardoor het mogelijk werd om dwangeuthanasie en gedwongen sterilisatie uit te voeren bij Sinti & Roma. Tijdens Aktion Reinhardt in 1942 en '43 werd voor het eerst begonnen met de grootschalige vernietiging van de Duitse Sinti & Roma Het plan was om alle Sinti & Roma te deporteren naar Auschwitz. In dit kamp werden Sinti & Roma als 'proefdieren' gebruikt voor medische experimenten door arts Jozef Mengele. Tot nu toe was er geen Nederlands standaardwerk dat zo uitvoerig ingaat op de Roma-vervolging in Europa door de nazi's. Er bestond wel al een aantal Duitse en Engelse overzichtswerken zoals: Sinti und Roma Im KL Auschwitz-Birkenau 1943-44 uitgegeven door het museum van Auschwitz-Birkenau zelf en The nazi persecution of the gypsies geschreven door Guenter Lewy. Leo Lucassen besteedt als een van de weinige Nederlandse onderzoekers ruime aandacht aan de vervolging van Sinti & Roma in zijn boek En men noemde hen Zigeuners. Toch kan over het algemeen gesteld worden dat ook in deze naslagwerken meer aandacht is voor de vervolging van Roma in West- dan voor de vervolging in Centraal- en Oost-Europa. Over de Holocaust of genocide van de Sinti & Roma in deze gebieden is dan ook weinig bekend. Niet bij wetenschappers, niet bij de bevolking in deze landen en vaak zelfs niet bij de Sinti & Roma zelf. Het boek 'Zigeuners' geeft naast veel wetenschappelijke informatie ook inzicht in de persoonlijke motieven van de auteur om met deze studie te komen. Chagoll's betrokkenheid bij de onderdrukte mens in het algemeen en de Sinti & Roma in het bijzonder maakt dat het boek verder gaat dan een wetenschappelijke uiteenzetting. Bepaalde delen, zoals de tijdsbalk of het overzicht van betrokkenen bij de Roma & Sinti vervolging, nodigen de lezer uit het boek als naslagwerk te gebruiken. De schijfster biedt (behalve in het voorwoord) echter weinig reflectie op alle informatie die zij geeft. Gezien de in het voorwoord aangevoerde keuze van de schrijfster om vanuit een persoonlijke visie te schrijven had de lezer op dit punt meer persoonlijke reflectie verwacht. Hoe dan ook hebben we hier te maken met een 'ongemakkelijk' boek, niet alleen door de gekozen structuur, maar vooral door de pijnlijkheden die de schrijfster blootlegt. 'Zigeuners' Sinti en Roma onder het hakenkruis, Lydia Chagoll. Uitgeverij EPO. € 20,- (uit: Alert!, nummer 4, december 2008. Alert! is een uitgave van de Anti-Fascistische Actie Nederland - AFA)