Redactie Alert!

'Lont', door Franz Josef Degenhardt. Lont is het romandebuut uit 1973 van Franz Josef Degenhardt, die daarvoor vooral bekendheid genoot als zanger en componist. De roman is de ballade uit het Ruhrgebied. Terwijl hun vaders zijn gesneuveld, omgebracht of in het concentratiekamp zitten, groeien ze op in hun grauwe fabriekswijk, tussen bestorven en onbestorven weduwen, dwangarbeiders, vluchtelingen en verzetsstrijders. Ze verrichten koeriersdiensten voor de Ondergrondse, maar wat begint als een spannend spel verandert langzamerhand in serieuze verzetsdaden. Zo helpen ze een Engelse piloot en een joodse pianiste onderduiken, smokkelen ze wapens en blazen ze een fouragewagon van de Wehrmacht op in de veronderstelling dat die vol zit met levensmiddelen. De verbazing is dan ook groot als blijkt dat ze zeshonderd liter wijn hebben buitgemaakt. Over de Tweede Wereldoorlog en het Hitler-regime zijn - ook in het naoorlogse Duitsland - talloze romans en verhalen geschreven. In Lont laat Degenhardt ons zien dat er ook in Duitsland (en wel in andere milieus dan dat van de aristocratische graaf Von Stauffenberg) tenminste een gedeeltelijk bewustzijn van het ware karakter van het nazi-regime bestond en dat een klein aantal arbeiders daaruit concrete conclusies heeft getrokken en daadwerkelijk verzet pleegde. Lont is daarmee een opmerkelijke roman over het Duitse verzet tegen de nazi's, geschreven vanuit het al even opmerkelijke perspectief van beginnende pubers die al vroeg volwassen moeten worden. Daarmee is Lont zeker niet het zoveelste boek over de Tweede Wereldoorlog. www.uitgeverijschokland. nl € 23,90

'Leningrad, de tragedie van een belegerde stad, 1941-1944' door Anna Reid. Op 8 september 1941 werd Leningrad omsingeld. dan twee miljoen slachtoffers vergen. Als Leningrad was gevallen dan zou het verloop van de Tweede Wereldoorlog en van de hele verdere twintigste eeuw er volstrekt anders hebben uitgezien. In Leningrad laat Anna Reid aan de hand van persoonlijke verhalen van direct betrokkenen zien hoe het dagelijks leven in die belegerde stad en ze sprak met overlevenden. Ze schrijft over het meisje dat in haar dagboek koel registreert hoe een familielid verhongert en over de musici van het stadsorkest die, terwijl ze zelf de hongerdood voelen naderen, doorspelen om het moreel van de mensen te sterken. Reid geeft antwoord op vragen die niet eerder werden opgehelderd. Hadden niet veel meer inwoners het beleg kunnen overleven als het stadsbestuur beter was georganiseerd? Hoe dicht was Leningrad bij het moment dat het in Duitse handen zou vallen? En, bovenal, wat moesten diegenen die het overleefden, tijdens het beleg doorstaan? Uitgeverij amboanthos. nl € 29,95

door Pim Griffioen & Ron Zeller. Waarom zijn er tijdens de Tweede Wereldoorlog meer Joden uit Nederland weggevoerd en vermoord dan uit andere West-Europese landen? Op deze schrijnende antwoord. Tientallen jaren hebben historici zich beziggehouden met het opmerkelijke verschil in de percentages omgekomen joden Frankrijk (25%). De historici Griffioen en Zeller doen in dit boek uitspraken over deze kwestie, waarbij zij zich als eersten baseren op grondig en toegespitst vergelijkend onderzoek. Ze hebben gekeken naar de overeenkomsten en verschillen in het bestuur van de overheden en de bevolking, en de mogelijkheden van de Joodse bevolkingsgroepen om aan vervolging te ontkomen. Voor de Nederlandse situatie is het vooral opvallend dat de Duitse politie de alleenheerschappij kreeg over de voorbereiding, organisatie en uitvoering van de deportaties, buiten het overige bezettingsbestuur en de Nederlandse autoriteiten om. Na de brute razzia's en de Februaristaking in 1941 - het enige massale, publieke protest tegen de Jodenvervolging tijdens de oorlog - voerde de bezetter de Joden zo onopvallend mogelijk weg en maakte daarbij gebruik van misleiding en bedrog. Dit in tegenstelling tot wat in de zomer van dit boek een onthullend en onthutsend beeld. Een ander belangrijk verschil met de twee andere landen was de late opkomst van georganiseerd verzet en onderduikmogelijkheden in Nederland. bij algemene verzetsbewegingen. Uitgeverij Boom. € 49,50

'De Hoge Raad en de Tweede Wereldoorlog. Recht en rechtsbeoefening in de jaren 1930-1950', door Corjo Jansen m.m.v. Derk Venema. Tijdens de Tweede Wereldoorlog boog de Hoge Raad volgens velen diep voor de Duitsers; aldus verloren de raadsheren het aureool van hoogste handhavers van het recht in Nederland. Dit boek laat zien hoe het zover heeft kunnen komen. Wie had gehoopt dat het hoogste Nederlandse rechtscollege tijdens de oorlog voorop zou lopen in de strijd tegen het onrecht, kwam bedrogen uit. Na het ontslag van L.E. Visser, de Joodse president van de Hoge Raad, bleven de overige leden gewoon zitten. Vanaf dat moment liepen de raadsheren achter de feiten aan. Al tijdens de oorlog wezen critici erop dat de meegaandheid van de Hoge Raad Waarom hebben de raadsleden zich niet krachtiger teweer gesteld? En hoe terecht was eigenlijk de kritiek op hun handelwijze? De Hoge Raad en de Tweede Wereldoorlog beschrijft de gecompliceerde verhouding tussen recht en rechtsbeoefening in oorlogstijd. Uitgeverij Boom. € 29,90

'Jodenjacht. De onthutsende rol van de Nederlandse politie in de Tweede Wereldoorlog', door Ad van Liempt en Jan. H. Kompagnie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het opsporen en arresteren van ondergedoken Joden in Nederland voor een belangrijk deel het werk van de Nederlandse politie. Veel rechercheurs deden dit werk met grote overtuiging en volledige inzet, zo blijkt uit nieuw en baanbrekend historisch onderzoek.Bestudering van de strafdossiers van meer dan 250 politieagenten die zich met het arresteren van Joden hebben beziggehouden, leidde tot uitgesproken schokkende resultaten. Binnen de Nederlandse politie bleken groepen actief die alle trekken hadden van een criminele organisatie. De betrokken agenten mishandelden, stalen, roofden en verkrachtten. En bovenal: ze joegen vele duizenden Joden de kampen en de dood in. Sommigen bleken zulke fanatieke Jodenjagers dat het zelfs de Duitse bezetter te gortig werd. Uitgeverij Balans. € 19,95

'Het slavenschip Leusden. Slavenschepen en de West-Indische Compagnie 1720-1738', door Leo Balai. Op 1 januari 1738 verging voor de monding van de Marowijnerivier in Suriname het slavenschip Leusden van de West-Indische Compagnie (WIC). Van de 716 in Afrika ingescheepte gevangenen overleefden er slechts 16 de ramp. Hoewel het ongetwijfeld de grootste tragedie is uit de Nederlandse scheepvaarthistorie, is deze ramp vrijwel onbekend. De Leusden was een van de laatste WIC-schepen die slaven vervoerden en bovendien het enige dat exclusief voor dit doel werd ingezet. Per reis transporteerde het schip gemiddeld 660 slaven - geketend en dicht op elkaar liggend varende gevangenissen, waar een wreed regime heerste. Met name doordat ziekten vrij spel hadden in de ongezonde atmosfeer van de scheepsruimen, overleefden veel slaven de overtocht niet. Van haar eerste reis in 1720 tot aan haar ondergang in 1738 voerde de Leusden in totaal 10 slaventochten uit, waarbij slechts 73 % van de slaven levend de overzijde bereikte. Er is tot nog toe bijzonder weinig onderzoek gedaan naar de specifieke schepen die de transatlantische slavenhandel mogelijk maakten. Wellicht heeft de morele verontwaardiging - dan wel schaamte - over het fenomeen slavernij objectief onderzoek altijd in de weg gestaan. Leo Balai ontdekte echter diverse tot nog toe onbekende bronnen, waarin over het feitelijke reilen en zeilen aan boord van slavenschepen wordt verhaald. Uitgeverij Walburg Pers. € 34,50

'Meerstemmig verleden. Persoonlijke verhalen over het Nederlandse slavernijverleden', door Paul Knevel, Sara Polak en Sara Tilstra (red.). Bijna 150 jaar geleden werd de slavernij op Nederlands grondgebied afgeschaft. Dat is ongeveer vier generaties terug. Het is een levend verleden, dat voor velen nog altijd een grote rol speelt. In dit boek vertellen mensen met verschillende achtergronden over hun band met het slavernijverleden en de erfenis daarvan. Het zijn persoonlijke verhalen, verteld tijdens interviews afgenomen door studenten publieksgeschiedenis van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Niet alleen mensen van Surinaamse of Antilliaanse afkomst komen aan het woord, ook anderen vertellen waarom zij zich betrokken voelen bij het slavernijverleden. Journaliste Zara Tekin ziet overeenkomsten tussen de huidige onderdrukking van de Koerden en de vroegere slavernij. De in Suriname geboren jongerenwerker Otmar Watson ervaart dat het verleden een duidelijke erfenis heeft achter gelaten in Amsterdam Zuidoost. De Arubaanse schrijver Quito Nicolaas legt de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van de Afro-Surinaamse gemeenschap. Helga Fredison zet de emancipatiestrijd van haar beroemde grootoom Anton de Kom voort en overgrootvader als slaaf werkte. Door deze persoonlijke verhalen een plaats te geven ontstaat een genuanceerd beeld van de erfenis van het Nederlandse slavernijverleden. Een nuance die nogal eens ontbreekt in debatten hierover. Uitgeverij Kit Publishers. € 15,-

'Tot de laatste man, Duitsland 1944-1945', door Ian Kershaw. Terwijl de nederlaag begin 1945 zich in alle hevigheid aandiende, werd er door de Duitsers wel gezegd dat ze liever kozen voor een einde vol leed, dan leed zonder einde. Het einde vol leed vond dan ook op grote schaal plaats, zoals nog nooit eerder in de geschiedenis is voorgekomen. Enkele bloedstollende cijfers van de laatste maanden zijn de half miljoen burgerslachtoffers en de 350.000 slachtoffers per maand bij alleen al de Wehrmacht. Veel van dit alles had voorkomen kunnen worden als Duitsland had willen buigen voor de geallieerde voorwaarden. Waarom vocht het Duitse volk, tegen beter weten in, door tot het bittere einde? Ian Kershaw stelt in zijn nieuwe boek Tot de laatste man deze vraag centraal. In een onovertroffen stijl vertelt hij over de gebeurtenissen tussen juli 1944, vanaf de mislukte aanslag op Hitler, en de geallieerde overwinning in mei 1945. De focus ligt bij de Duitse bevolking, die het zwaar te verduren had met luchtaanvallen, op de vlucht moest voor het oprukkende Rode Leger en getuige was van de verschrikkelijke dodenmarsen van concentratiekampgevangenen. Uitgeverij Spectrum. € 23,99

'Dat nooit meer. De nasleep van de Tweede Wereldoorlog in Nederland', door Chris van der Heijden. Het verhaal van Nederland sinds 1945 is grotendeels het verhaal van de omgang met de Tweede Wereldoorlog. Dit boek vertelt over het naoorlogse optimisme, de grote affaires (Weinreb, Menten, Aantjes), de tweedeling tussen goed en fout, Anne Frank, Loe de Jong, Jacques Presser, de rol van de generatie van Mulisch, Vietnam, Srebrenica en nog veel meer. Voor het eerst worden al deze verschijnselen, personen en gebeurtenissen met elkaar in verband gebracht, met de Tweede Wereldoorlog als rode draad. Critici van het proefschrift van Van der Heijden geven aan dat de oorlog Oordeel zelf. Met Grijs verleden was Chris van der Heijden verantwoordelijk voor belangrijke veranderingen in het denken over de oorlog. Dit boek is het logische vervolg: een cultuurgeschiedenis van het moderne Nederland zoals dat gevormd is door diezelfde oorlog. Uitgeverij Contact. € 69,95

door Ronny Blaschke. De Berlijnse journalist Blaschke geeft indringende voorbeelden van hoe neonazi's het voetbal als hun speelveld en natuurlijk mensen proberen te rekruteren voor verschillende organisaties van de rechtsextremisten. In Leipzig (bij 1. F.C. Lokomotive) zijn de neonazi's functionaris van de Nationaldemokratische Partei Deutschlands (NPD) al sinds 2007 als scheidsrechter, in Wetzlar is een NPD'er jeugdtrainer. Neonazi's richten sportverenigingen (SG Germania Kameradschaften te lokken, met concerten, manifestaties en lezingen. Ook kleding, en stripverhalen (in fanzines) en de bekende codes worden ingezet om jongeren een kant en klare identiteit te bieden en hen onderdeel van een groep te laten zijn. Het kledingmerk Thor Steinar is daar een voorbeeld van en niet voor niets verboden in de stadions van Hertha BSC, Werder Bremen, Borussia Dortmund, Dynamo Dresden en F.C. St. Pauli. Blaschke interviewt zowel neonazi's als de president van de Duitse voetbalbond, de voetballer Halil Altintop als wat onderzoekers. Blaschke behandelt ook nog de Bremense muziekgroep Kategorie C, antisemitisme, antiziganisme en islamofobie in het voetbal en de zoektocht van supporters naar het verleden van hun clubs onder het nationaal-socialisme. Er staan veel foto's in en is nog meeslepend geschreven ook. Duits. www.werkstatt-verlag.de € 16,90

'Waar visie ontbreekt, komt het volk om'. Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2011 door Henri Beunders. De gevleugelde woorden van PvdA-leider en premier Joop den Uyl uit 1973 worden vaak aangehaald, zeker in tijden waarin de politiek gekenmerkt wordt door kleurloosheid. Sinds de opkomst van politieke leiders als Pim Fortuyn en Geert Wilders wordt echter zelden meer geklaagd over de vermeende saaiheid van het landsbestuur. Maar bieden de grote visies, de klassieke populisme? Bieden liberalisme, sociaaldemocratie en christendemocratie nog perspectief? Of behoeven ze aanpassing, modernisering? Wat ontbreekt er aan hun Grote Verhaal? Vragen die natuurlijk met ja moeten worden beantwoord, maar de vraag is hoe? Hoe voorkomen die partijen dat er straks niemand meer op hen stemt? Meehuilen met boze wolf Wilders?
In dit jaarboek analyseert Henri Beunders de teloorgang van de politieke elite in het afgelopen decennium. Vooraanstaande denkers uit de drie hoofdstromen in de Nederlandse politiek - de liberaal Patrick van Schie, de christendemocraat Arie Oostlander en de sociaaldemocraat Paul Kalma - behandelen de historische en Nederlandse politiek in de twintigste eeuw hebben vormgegeven. De nestor van de politieke column, J.L. Heldring, vraagt zich in een interview af of de democratie wel blijvend is en of het volk inderdaad omkomt als visie ontbreekt. Koen Vossen analyseert de overeenkomsten Erie Tanja levert een bijdrage over het weinig succesvolle debuut van twee visionaire politici in het parlement: de antirevolutionair Abraham Kuyper en de socialist Ferdinand Domela Nieuwenhuis.

Onze aandacht gaat uit naar de analyse van Koen Vossen: hij constateert dat de meeste etiketten die op deze beide stromingen werden en worden geplakt waardeoordelen zijn, en geen gevolg van een gedegen analyse. Zoals Nexus-oprichter Rob Riemen die stelt dat Geert Wilders een fascistisch politicus is, wiens woorden weinig waard zijn omdat hij wordt gedreven door een cynische machtswil. Vossen legt de partijprogramma's van de LPF en de PVV naast elkaar en vergelijkt daarnaast ook de meer 'filosofische' of 'visionaire' (sic) werken van Fortuyn en Wilders (en Spruyt en Bosma). Zo constateert hij dat Wilders de typische Fortuynistische termen als 'Linkse Kerk', cultuurrelativisme, subsidiesocialisten, oude politiek en politieke vocabulaire van de PVV. Maar waar het van cultuurpessimisme doortrokken manifest van Wilders (vergelijkbaar met Fortuyns 'De puinhopen van Paars') een opeenhoping van onopgeloste problemen en een geest van verslapping en verruwing onder de bevolking waarneemt, verdwijnt die kritiek op 'het volk' in latere publicaties. Wilders heeft hen immers nodig voor het verwerven van macht? Anyway, Vossen behandelt de plaats van de islam in beide stromingen en nog meer (maar hier geen plek meer!), de moeite van het lezen waard! Het boek bevat verder bronnenpublicaties, de boekbesprekingen, signaleringen en een kroniek van het afgelopen parlementaire jaar. Uitgeverij Boom. € 19,50