Geschiedenis van het Vlaams-nationalisme (4)
De weggevoerden van mei 1940
In het vorige artikel bespraken we de Nieuwe Orde-groepen in
Vlaanderen tijdens het Interbellum: het Verdinaso (1931, Joris Van
Severen), het VNV (1933, Staf De Clercq) en de DeVlag (Jef Van de
Wiele). Volgende keer hebben we het over de Waalse extreemrechtse
dit stuk duiken we alvast recht WOII in met de "spooktreinen"
van mei 1940.
De 'Vijfde Kolonne'
Duitse invasie zal komen. Het militaire akkoord met Frankrijk
de zekerheid haar legers al gemobiliseerd heeft. In het voorjaar
van 1940 neemt de regering gealarmeerd alsnog noodmaatregelen
april 1940 geeft minister van Justitie Janson opdracht om lijsten te
maken van personen die ervan verdacht worden betrekkingen te
onderhouden met Duitsland. Begin mei gaf Janson opdracht om
En zo geschiedde: zodra het Duitse leger op 10 mei 1940
van alle verdachte Belgen en buitenlanders. (1) Op dat moment
waren de "lijsten" echter nog niet klaar, laat staan geverifieerd, en
in die chaotische dagen van "spionitis" wordt iedereen die ook
maar enigszins ervan verdacht werd een "binnenlandse vijand" te
zijn in zeven haasten opgepakt. De bevolking wordt ondertussen
via de radio opgeroepen om mogelijks "als arbeiders, priesters of
Belgische soldaten" verklede Duitse "parachutisten" onmiddellijk
aan te geven. Dat de paniekerige radioboodschappen soms absurd
waren getuigt de oproep om alle reclameaffiches van Pascha-chicorei
af te krabben omdat op de achterkant geheime boodschappen
voor de parachutisten zouden staan. (2) In totaal worden in
enkele dagen tijd (afhankelijke van de bron) tussen de 5 en 12 000
"verdachten" opgepakt en in verschillende gevangenissen opgesloten.
(3) Onder die "verdachten" bevonden zich inderdaad een aantal
Bekende extreemrechtse kopstukken en flaminganten die
later Algemene SS Vlaanderen), oud-collaborateurs uit WOI August
Borms en Wies Moens, "taalgrensactivist" Flor Grammens (VNV),
Tollenaere (VNV). VNV-leider Staf De Clercq werd ook opgepakt,
maar dankzij politieke tussenkomst weer op vrije voeten gesteld.
Alle flamingante consternatie over deze arrestaties ten spijt was
het niet bepaald onterecht dat de regering ervoor vreesde dat zij
met de Duitsers heulden. Groepen zoals VNV, Rex en de antisemitische
zweren. VNV-leider Staf De Clercq had de Vlaamse soldaten zelfs
opgeroepen om bij een inval niet tegen de Duitsers te vechten.
Over de andere duizenden "verdachten" wordt dan weer zelden
iets geschreven. Het grootste deel kon men bezwaarlijk verdenken
Duitse en Italiaanse Joden en antifascisten (verdacht omwille van
het feit dat ze Duits of Italiaans spraken) en "staatsgevaarlijke elementen"
zoals bv. Internationale Brigadisten, anarchisten en communisten
(die door het niet-aanvalspact tussen Hitler en Stalin
officieel geallieerden waren van de nazi's). Men kan stellen dat de
arrestaties van mei 1940 veelal weinig te maken hadden met het
bestrijden van buitenlandse agressie, maar eerder met het afrekenen
met binnenlandse politieke tegenstrevers (5) en met blunders
begaan in de chaos. Ter illustratie van de blunders vermelden we
hier het lot van de onfortuinlijke witloofboer Gustave Vermeylen.
Hij werd op 10 mei tegengehouden door twee agenten die hem
sommeerden om twee verdachten met zijn auto naar de gevangenis
van St. Gillis te voeren. Daar aangekomen vroegen de agenten hem
binnen te wachten zodat ze hem konden vergoeden voor de rit.
Toen ze niet meteen terugkwamen, mocht de witlofboer niet meer
naar buiten van de gevangenisbewakers. Hij werd opgesloten en later weggevoerd naar Abbeville,
waar hij het bloedbad zou overleven (zie verder). (6)
Een ander voorbeeld is een Zuid-Slavisch ingenieur, die in Antwerpen
verdenking opgewekt had doordat hij 's avonds met een lift herhaaldelijk in
een flatgebouw op-en-neer was gegaan - om van de gevaarlijke bovenverdieping
te verhuizen, zei hij, doch de bevolking geloofde dat hij de Duitsers lichtsignalen gaf.
Pech! (7)
Spooktreinen
Wanneer blijkt dat het Duitse leger veel sneller oprukt dan verwacht
slaat de Belgische bevolking massaal op de vlucht naar Frankrijk.
Auditeur-generaal Walter Ganshof geeft op 12 mei per telegram
opdracht aan de gevangenisdirecteuren om een lijst met 51
extreemrechtse en flamingante verdachten naar Frankrijk te evacueren.
Vlaams-nationalisten.) In die hectische dagen worden ook duizenden
andere "verdachten" op "spooktreinen" geladen en afgevoerd
Die kampen waren een jaar eerder door Frankrijk in gebruik
genomen om er honderdduizenden Spaanse burgers, republikeinse
strijders en Internationale Brigadisten in op te sluiten die na de
gevlucht. Zo was het kamp van Le Vernet waar een 90-tal "verdachte
Belgen" in terechtkwamen, een jaar eerder nog gebruikt
om er tussen 9 en 12.000 strijders van de anarchistische "Durruti-colonne"
in op te sluiten. (8) De situatie was er zo erbarmelijk dat
duizenden Spanjaarden er crepeerden van uitputting en ziektes.
vervolgens omgebouwd tot concentratiekampen, waar de zich in
Frankrijk bevindende Joden en "ongewenste buitenlanders" in
opgesloten werden. De zo al harde levensomstandigheden moeten
helemaal moeilijk geweest zijn doordat politieke tegenstrevers in
dezelfde barakken terecht kwamen. Zo werden in Le Vernet kopstukken
van de antisemitische Volksverweering samen opgesloten
beschrijft in zijn door de SS gesubsidieerde memoires hoe Joodse
medegevangen het leven in kamp Saint-Cyprien ondragelijk
maakten met "hun stank". (11) Na de Frans-Duitse wapenstilstand
mochten in juli 1940 een 200-tal "verdachte Belgen" uit Saint-Cyprien en Le Vernet (in de eerste plaats de Vlaams-nationalisten
en Rexisten, maar ook enkele communisten en andere Belgen)
de collaboratie stortten. De Duitse bezetter en de collaborerende
groepen zullen deze "weggevoerden" inzetten als propagandamiddel.
Zo organiseerde het VNV in verschillende steden huldigingen
voor de Vlaams-nationalistische weggevoerden, waarop van leer
gegaan werd tegen "het misbaksel van den Belgische staat". (12)
Minder goed verging het de rest van de "weggevoerden". Zij
bleven gevangen en de meesten zullen uiteindelijk eindigen in
Duitse concentratiekampen. Van hun lot wordt zelden nog iets
vernomen.
Een maquette van kamp Le Vernet
|
| |
Het bloedbad van Abbeville
Wanneer er over de "wegvoeringen" geschreven wordt, dan is er
Severen. De Verdinaso-leider wordt op 15 mei 1940 samen met 77
andere "verdachten" uit de gevangenis van Brugge gehaald en in
drie bussen geladen om afgevoerd te worden naar Frankrijk. Het
bonte gezelschap bestaat uit verschillende nationaliteiten (Belgen,
Nederlanders, Duitsers, Hongaren, Italianen, een Canadees ...).
(13) Onder hen twee Dinaso's (Van Severen en zijn rechterhand
Abwehr (contraspionage) werkten. Daarnaast onder meer Belgische
communisten (Caestecker, Monami en Van Dijcke), verschillende
Joden, Italiaanse antifascisten, onze onfortuinlijke witloofboer,
een Duitse priester, de dochter, de vrouw en de schoonmoeder
Nederlandse ingenieur Ernst Warris en een Canadese ijshockeytrainer.
(14) Bij een tussenstop in Duinkerke wordt Degrelle
voor ondervraging van de bus gehaald. Uiteindelijk wordt hij in
Le Vernet opgesloten. In juli 1940 kon ook hij terugkeren naar
mei bereiken de bussen het Franse stadje Abbeville. Omdat er geen
plaats meer is in de overvolle gevangenis worden de gevangenen
opgesloten in de ruimte onder de muziekkiosk. Die nacht begon
het Duitse leger Abbeville te bombarderen en de Franse gendarmes,
aan wie de gevangenen waren toevertrouwd, vreesden dat
het oprukkende Duitse leger de gevangenen zou bevrijden. De
volgende middag, op 20 mei 1940, wordt besloten om de gevangenen
te executeren. Tussen de bombardementen door worden
ze in groepjes van vier uit de kiosk gehaald en zonder proces
doodgeschoten. Uiteindelijk zal een Franse luitenant arriveren die
de moordpartij laat stopzetten, maar tegen die tijd waren er al 21
Caestecker en Monami, verschillende Italiaanse antifascisten
en Maria Ceuterick, de 60-jarige schoonmoeder van Ernst Warris.
De overlevenden worden door Franse soldaten dieper Frankrijk
uren daarna viel Abbeville in Duitse handen. "Het Bloedbad"
genoot ruime interesse van de Duitsers die ook een paar agenten
waren kwijt geraakt en die de lijken onmiddellijk fotografeerden.
"Het Bloedbad van Abbeville" werd, net als de "wegvoeringen",
tijdens WOII reeds herdacht, onder meer door de Rexisten. Maar
ook vandaag nog zorgt "Abbeville" voor consternatie. Zo ontstond
er commotie rond de herdenking van de vier Brugse slachtoffers:
de Dinaso's Van Severen en Rijkoort, grootmoeder Ceuterick en
de communist Monami. Monami en Ceuterick kregen in 1978
eerherstel van de Belgische staat, de twee Dinaso's niet. Omdat de
voor oorlogsslachtoffers (omdat ze niet door Duitse maar door
Franse soldaten gedood werden) richtte het Brugse Abbeville
getrokken wordt door enkele Brugse N-VA-ers werkt wel eens
samen met de extreemrechtse Stichting Joris Van Severen, die een
jaarlijkse herdenking houdt in Abbeville. De voorzitter van de
Wanneer Justitieminister Stefaan Declerck (CD&V) in mei vorig
jaar een vertegenwoordiger stuurt naar de Brugse herdenking,
zorgt dat voor ophef in de Waalse pers. Want hoewel iedereen het
er over eens is dat de executies schandalig waren, begrijpt niet
iedereen waarom uitgerekend Joris Van Severen officieel door
Belgische politici herdacht moet worden. En zo gaat de geschiedenis
verder...
Noten:
(1): http://nl.wikipedia.org/wiki/Walter_Ganshof_van_der_Meersch.
(2): DE JONG Lou. De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog. Van Loghum
Slaterus, Arnhem/J.M. Meulenhoff, Amsterdam, 1953, pp.109-110.
(3): VAN MINNEBRUGGEN, Hugo. De weggevoerden van 1940. Antwerpen, 14 december
2007. (www.verzet.org) In Nederland werd volgens historicus Lou De Jong een vergelijkbaar
aantal mensen opgepakt op verdenking tot de "vijfde colonne" te behoren.
(4): Volksverweering was een Antwerpse antisemitische organisatie die in januari 1937
de oorlog een hevige antisemitische campagne, waarbij Joodse inwoners onder meer
dreigbrieven in hun bus kregen. Volksverweering publiceerde vanaf 1938 "de Protocollen"
in afleveringen in hun krant. RUDNER B., Recht naar Palestina en nooit meer terug. Uit: De
Centrale, nr.95, januari 1973.
(5): DE BOCK Walter. De mooiste jaren van een generatie. Epo, Berchem, 1982, pp.77-89.
Nederlandsche Boekhandel, Kapellen, 1985, p.18.
(7): De JONG, o.c., p.115.
(8): De voormalige Durruti-colonne bevond zich tussen februari en september 1939 in
Le Vernet. Daarna hadden de Spanjaarden van Frankrijk de "keuze" gekregen: teruggestuurd
worden naar Spanje, vertrekken naar het buitenland, als arbeider aan de slag
gaan of ingelijfd worden bij het Vreemdelingenlegioen. Een groot deel koos voor het
Vreemdelingenlegioen en werd bijgevolg de vuurlinie ingestuurd tegen de Duitse opmars.
De Spanjaarden die door de Duitsers gevangen genomen werden, kwamen grotendeels in
het concentratiekamp van Mauthauzen terecht. De resterende Spaanse strijders zouden
een belangrijke rol gaan spelen in het verzet, veelal in de ijdele hoop dat na Hitler en
Mussolini de geallieerden Franco zouden helpen verdrijven. Voor meer info : MAUGENDRE
6, 2010.
(9): De Hongaarse schrijver Arthur Koestler beschrijft de erbarmelijke levensomstandigheden
in Le Vernet in zijn boek "Scum of the earth".
(10) : VAN MINNEBRUGGEN, o.c.
(11): VAN MINNEBRUGGEN, o.c.
(12): DE WILDE, o.c., pp.25-26.
(13): WARRIS Gaby. Het bloedbad van Abbeville. Hadewijch, Antwerpen/Baarn, 1994,
p.29.
(14): DE WILDE, o.c., p.17.
(uit: Alert!, nummer 4, december 2011. Alert! is een uitgave van de Anti-Fascistische Actie Nederland - AFA)