Extreem-rechts in de parlementaire politiek

Sascha Gelderen

Omdat er, ondanks de nederlaag tijdens de gemeenteraadsverkiezingen, geen reden bestaat om extreem-rechts uit het oog te verliezen, heeft de verkiezingsspecial, ingevouwen in de nieuwe 'Alert !', met informatie over alle kandidaten en ondersteuners van CD, CP'86 en VNN, nog wel degelijk nieuwswaarde. Hieronder volgt de inleiding.

Op 4 maart van dit jaar vonden de gemeenteraadsverkiezingen plaats, te volgen op 6 mei door de Tweede Kamer-verkiezingen.

Vele democratische politieke partijen, voortgekomen vanuit diverse politieke en maatschappelijke ideologieën, trachten weer zetels te verwerven in de lokale volksvertegenwoordigingen. Socialistische-, liberale-, christelijke-, oudere-, groene- en plaatselijke partijen, om maar een paar stromingen en splinters te benoemen. Een ieder zal op haar eigen stereotiepe wijze stemmen proberen te verwerven en nog gaan verwerven voor de Tweede Kamer.

Onder deze democratische partijen bevinden zich helaas ook sinds enkele jaren partijen die niet als democratisch gekwalificeerd kunnen worden. In de volksmond worden deze partijen omschreven als extreem-rechts. Zij vormen een haatdragende en -zaaiende factor in onze samenleving. Extreem-rechtse partijen zijn niet wars van het aanzetten tot vreemdelingenhaat en van, in de algemene zin van het woord, discriminatie. Diverse extreem-rechtse volksvertegenwoordigers doen niet waarvoor ze zijn gekozen: het volk vertegenwoordigen. Veelal schitteren ze door hun afwezigheid in gemeenteraden, maar strijken wel de aanzienlijke raadsvergoedingen op. Wel zijn velen met regelmaat op de straat te vinden, tijdens al dan niet verboden demonstraties en manifestaties. Ook is het een ondubbelzinnig gegeven dat diverse rechts-extremistische volksvertegenwoordigers wegens wetsovertredingen in aanraking zijn geweest met Justitie en veroordelingen achter hun namen hebben staan.

Dit alles wetende, ga je je afvragen waarom toch iedere keer weer tijdens verkiezingen dit soort mensen, rechts-extremisten, gekozen kunnen worden... En wanneer is het allemaal begonnen met de participatie van extreem-rechtse elementen in de parlementaire democratie? Een democratie waarin kennelijk in volksvertegenwoordigingen plaats kan worden ingeruimd voor rechts-extremisten en fascisten. De democratie schommelt hier tussen grondrechten als vrijheid van meningsuiting en het recht om gevrijwaard te zijn van discriminatie. Het één sluit tot op heden het ander helaas nog niet uit en de schommel swingt verder heen en weer tussen beide grondrechten zonder dat er een gerechtelijk en wettelijk kader is om de schommel te doen laten stoppen bij de vrijheid van meningsuiting.

Tijdens de Tweede Kamer-verkiezingen in 1981 namen voor de eerste keer extreem-rechtse partijen deel, te weten de Nederlandse Volks Unie (NVU) en de toenmalige Centrumpartij (CP). Deelname aan de verkiezingen was toen niet echt moeilijk. Partijen dienden slechts een financiële waarborgsom te storten van duizend gulden in elk van de, destijds, achttien kieskringen. In deze kieskringen moesten de kandidatenlijsten gesteund worden door de handtekeningen van minimaal vijfentwintig kiesgerechtigden. Uiteindelijk kon de NVU in negen kieskringen deelnemen en de CP in veertien. Het verkrijgen van het vereiste aantal handtekeningen leidde in 1981 tot discussies. Partijen deden hun uiterste best om, desnoods onder valse voorwendsels, de zo broodnodige handtekeningen gezet te krijgen. Toch bleek het niet mogelijk te zijn om eenmaal gezette handtekeningen terug te trekken c.q. ongedaan te maken. De Kieswet stond dat niet toe. Als handtekeningzetter dien je je ervan te vergewissen waar je voor tekent! In 1981 verkreeg noch de CP, noch de NVU een of meerdere zetels in de Tweede Kamer.

Het Kabinet Van Agt-Den Uyl dat in 1981 tot stand was gekomen werd echter geen lang leven gegund. In 1982, negen maanden later, viel het Kabinet en moesten weer verkiezingen uitgeschreven worden.

Op 8 september van dat jaar werd Hans Janmaat, namens de Centrumpartij, gekozen als lid van de Tweede Kamer.

Enkele maanden eerder, op 2 juni 1982, vonden gemeenteraadsverkiezingen plaats. De CP nam deel in Utrecht, Amsterdam, Den Haag en Rotterdam en de NVU in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Het leverde de partijen geen zetels op.

Op 21 september 1983 vonden tussentijdse raadsverkiezingen plaats in Almere. De Centrumpartij nam deel en won zowaar twee zetels die bezet werden door Wim Vreeswijk, makelaar in Utrecht, en door Bernard Fresco uit Soest. Na de beëdiging van beide rechts-extremisten in januari '84, verliet Fresco al na een maand na de partij. Hij kwalificeerde de partij als fascistisch en maakte publiekelijk dat diverse oud SS'ers bij de partij waren aangesloten.

Eind 1984 werd de Centrumdemocraten (CD) opgericht, waarin Janmaat vanaf de oprichting - tot heden - een dominante rol heeft gespeeld. Zegt men "CD", dan zegt men feitelijk "Janmaat".

Twee jaar later konden we weer naar de stembussen voor gemeenteraads- en Tweede Kamer-verkiezingen.

Ook in 1986 werd door extreem-rechts gesjoemeld met de handtekeningen. Dat zegt genoeg over de "leefbaarheid" en openlijke acceptatie van extreem-rechtse partijen in ons land. Nog steeds bleek het niet mogelijk om handtekeningen, die onder valse voorwendsels door onwetende burgers waren gezet, terug te trekken. Er kwam steeds meer kritiek op de Kieswet en meer geluiden om deze wet op dit punt te wijzigen. Enkele inventieve handtekeningzetters vonden echter wel een juridisch gat in de wetgeving en stapten naar de civiele rechter om rectificatie te eisen. Dat bleek succesvol te zijn. De Centrumpartij werd gedagvaard door de rechter in Maastricht en verloor. De partij weigerde echter te rectificeren en werd gedwongen dwangsommen te voldoen. Dit leidde tot het faillissement van de CP die hierop verder ging onder de naam Centrumpartij '86 (CP'86).

In 1986 werd extreem-rechts niet gekozen voor de Tweede Kamer. De perikelen rond de handtekeningeneis waren aanleiding om te komen tot een herziening van de Kieswet.

De CP'86 behaalde tijdens de gemeenteraadsverkiezingen op 19 maart 1986 vijf zetels in het land: Almere, Lelystad, Amsterdam, Rotterdam en Utrecht.

Bij de Tweede Kamer-verkiezingen op 6 september 1989 behaalde de CD weer een zetel en kwam Janmaat terug op het pluche van de Haagse Tweede Kamer.

Op 1 november 1989 trad eindelijk een hernieuwde Kieswet in werking. In de wet werd de handtekeningeneis verlaagt van vijfentwintig naar tien. De handtekeningen dienden voortaan gezet te worden, onder legitimering, op de gemeentesecretarie. Toch bleef een eenmaal gezette handtekening gezet en kon dus niet worden teruggetrokken.

In maart 1990 kon men naar de stembus voor gemeenteraadsverkiezingen. De CP'86 behaalde zetels in Almere, Rotterdam, Amsterdam en Den Haag. De CD kreeg vertegenwoordigers in Amsterdam (2), Den Haag (2), Rotterdam (1), Schiedam (2) en één in de steden Purmerend, Dordrecht, Haarlem en Utrecht.

De deelname van extreem-rechts in de gemeenteraden leidde vaak tot controversen en over het algemeen werd getracht rechts-extremistische volksvertegenwoordigers te negeren en te isoleren, ook door en in de media. Doodzwijgen werd het motto. Dat bleek helaas averechts te werken.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart '94 behaalde extreem-rechts in totaal maar liefst 87 zetels: 1 voor het Nederlands Blok, 77 voor de CD en 9 voor de CP'86. In de Tweede Kamer kreeg Janmaat gezelschap van Wil Schuurman, met wie hij later trouwde, en Cees Zonneveld die in december 1997 overleed aan de gevolgen van kanker. Nederland schrok. Men werd wakker geschud. De schrikbarende toename van extreem-rechts in lokale volksvertegenwoordigingen kwam voor velen als een verrassing. Er ontstonden weer discussies en vragen: hoe was dit mogelijk? Wat was het aantal proteststemmers geweest? Wie hebben er bewust voor extreem-rechts gestemd? Gesteld zou kunnen worden dat de toename gelegen was in een grote onvrede onder de bevolking over het gevoerde kabinetsbeleid en kritiek op de gevestigde politieke partijen als de PvdA en VVD. Maar, is het dan wel verstandig om juist als protest op partijen als de CP'86 of CD te gaan stemmen? Het bleken veelal weggegooide stemmen te zijn geweest: stemmen op niets, afwezigheid, criminaliteit, verhuld neo-nazisme, fascisme - kortom, een stem op extreem-rechts levert in de parlementaire praktijk geen effectieve bijdrage op aan het regeringsbeleid! De inbreng van extreem-rechts in volksvertegenwoordigingen is praktisch nihil.

De grote deelname van personen en partijen aan de gemeenteraads- en Tweede Kamer-verkiezingen in 1994 leidde wederom tot politieke discussies over de procedurele gang van zaken met betrekking tot de kandidatenlijsten. De Kiesraad adviseerde om de handtekeningeneis weer te verhogen tot vijftig.

Medio 1997 werd de Kieswet tenslotte gewijzigd en trad op 1 januari 1998 in werking. Eén van de wijzigingen betreft de handtekeningeneis, welke weer werd aangepast. Voor kleine gemeenten zijn nu tien handtekeningen vereist, voor middel-grote gemeenten twintig en voor gemeenten met meer dan honderdduizend inwoners dienen dertig handtekeningen gezet te worden ter ondersteuning van de kandidatenlijst.

Dit bleek voor de gemeenteraadsverkiezingen in maart een grote drempel te zijn in vele gemeenten. Vele aanhangers en sympathisanten van extreem-rechtse partijen voelen er uiteraard weinig tot niets voor om naar het plaatselijke gemeentehuis te gaan voor het zetten van een handtekening; men wil liever niet publiekelijk geassocieerd worden met extreem-rechts. Toch vonden nu ook weer enkele incidenten plaats. Zo heeft de CD-lijsttrekker in het Limburgse Brunssum, J.Zillen, een aantal zwervers verleid om in ruil voor twintig flesjes bier hun handtekening te zetten.

De teloorgang van extreem-rechts zet zich in de eerste maanden van 1998 door. De NVP/CP'86 wordt bovendien geconfronteerd met een Justitiële verbodsprocedure. Dat leidt zichtbaar tot spanningen bij het partijkader. Men wordt onrustig....en de versplintering zet zich voort. Maar we dienen met z'n allen waakzaam en alert te blijven: teloorgang en versplintering betekent natuurlijk niet "verdwijning". Er is sprake van een radicalisering in kleine kring die meer en meer ondergronds dreigt te gaan en niet onderschat mag worden. Ook het uiteenvallen in diverse groeperingen kan leiden tot een uitgewerktere en ideologischer visie. En ook binnen extreem-rechts is het opgevallen dat er een groot gebrek aan kader is, om werkelijk potten te breken in de gemeenteraden. Hieraan wordt achter de schermen wel degelijk gewerkt. Het boek kan dan ook nog niet gesloten worden. Daarom hebben onderzoeksgroep KAFKA en de Alert! redactie een special samengesteld. We lopen per provincie de steden en dorpen langs waar extreem-rechts heeft geprobeerd wederom in de raad te komen.

Toegevoegd aan: Alert!, april/mei 1998, nummer 2, jaargang 2